Αναπλάσεις πόλεων: Από τη «βιτρίνα» στην ουσία της προσβασιμότητας
Γιατί οι «πράσινες» παρεμβάσεις πρέπει να υπηρετούν τον άνθρωπο και το περιβάλλον, και όχι να αποτελούν απλές επιφανειακές εργασίες.
Πολλές φορές, οι λεγόμενες «αναπλάσεις» στους δήμους της χώρας περιορίζονται σε επιφανειακές αλλαγές, όπως η αντικατάσταση πλακών στα πεζοδρόμια, χωρίς να βελτιώνουν ουσιαστικά την προσβασιμότητα, την ασφάλεια και τη βιώσιμη κινητικότητα. Συχνά, μάλιστα, η επιλογή υλικών παλαιού τύπου, ολισθηρών ή ανεπαρκώς τοποθετημένων, δεν αναβαθμίζει τον δημόσιο χώρο, αλλά αναπαράγει παθογένειες, αφήνοντας πόλεις δυσπρόσιτες για ΑμεΑ, ηλικιωμένους και γονείς με καρότσια.
Όταν ένα έργο δεν εκπληρώνει τον σκοπό του, τότε εγείρονται ευθύνες. Το φαινόμενο γίνεται ιδιαίτερα ανησυχητικό όταν έργα, χρηματοδοτούμενα από το Πράσινο Ταμείο, δεν συμβάλλουν στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο, όπως επιβάλλει ο νόμος. Η χρηματοδότηση παρεμβάσεων που δεν αυξάνουν το πράσινο, δεν ενισχύουν τη βιώσιμη μετακίνηση ή δεν βελτιώνουν την προσπελασιμότητα, κενώνει τον στόχο των «πράσινων αναπλάσεων» και απομακρύνει τους δήμους από τις σύγχρονες ευρωπαϊκές προδιαγραφές αστικού σχεδιασμού.
Η ουσία μιας ανάπλασης δεν είναι η αισθητική, αλλά η λειτουργικότητα: η ασφαλής μετακίνηση όλων των πολιτών, η συνέχεια των διαδρομών, η σωστή υψομετρική μελέτη, η αποφυγή εμποδίων, η λειτουργική φύτευση, η διαχείριση των ομβρίων, η ενίσχυση της πεζής μετακίνησης και της ποδηλασίας, καθώς και η μείωση της επικινδυνότητας της κυκλοφορίας. Διαφορετικά, οι «αναπλάσεις» κινδυνεύουν να καταλήξουν απλές «βιτρίνες».
Παραδείγματα καλών πρακτικών, όπως η «Πράσινη Ενοποίηση» έξι σχολείων στο Χαλάνδρι, δείχνουν τον σωστό δρόμο. Το έργο περιλαμβάνει εκτεταμένες παρεμβάσεις σε πεζοδρόμια, φύτευση, ηπιοποίηση κυκλοφορίας, πρόσβαση για ΑμεΑ και αναβάθμιση φωτισμού, συνθέτοντας ένα μοντέλο σύγχρονης ανάπλασης που δίνει προτεραιότητα στον άνθρωπο. Ωστόσο, τέτοια έργα παραμένουν εξαίρεση.
Είναι επιτακτική ανάγκη ο επαναπροσδιορισμός του τι ονομάζουμε «ανάπλαση» σε εθνικό επίπεδο. Έργα με ελάχιστες φυτεύσεις, χαμηλής ποιότητας υλικά, έλλειψη ραμπών ΑμεΑ, χωρίς αντιμετώπιση της παρόδιας στάθμευσης ή διαπλάτυνση πεζοδρομίων, δεν συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση. Αυτό συνιστά αλλοίωση του σκοπού του Πράσινου Ταμείου και διατηρεί τις πόλεις προσκολλημένες σε ξεπερασμένα μοντέλα σχεδιασμού.
Η προσπελασιμότητα στα πεζοδρόμια δεν είναι πολυτέλεια, αλλά δικαίωμα, ανάγκη, ασφάλεια και ποιότητα ζωής για όλους. Η έλλειψή της αποκλείει πολίτες από την κοινωνική ζωή, καθιστώντας την ένα πολιτικό, κοινωνικό και δημοκρατικό ζήτημα.
Για να αποκτήσουμε πραγματικά βιώσιμες και προσβάσιμες πόλεις, απαιτούνται: σοβαρές μελέτες προσβασιμότητας, επαναπροσδιορισμός των χρηματοδοτήσεων ώστε να ευνοούν την αύξηση πρασίνου και τη βιώσιμη κινητικότητα, διαπλάτυνση πεζοδρομίων, μείωση της παρόδιας στάθμευσης και συνεχής βελτίωση αντί για έργα «βιτρίνας». Η πραγματική ανάπλαση κάνει τη διαδρομή ασφαλή, τη ζωή ευκολότερη και την κίνηση αξιοπρεπή για όλους.
Η ελληνική νομοθεσία, μέσω του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ) και σχετικών υπουργικών αποφάσεων, προβλέπει ρητά την υποχρέωση ελάχιστου πλάτους ελεύθερης ζώνης πεζών 1,50 μέτρου και την κατάργηση θέσεων στάθμευσης όταν αυτό δεν εξασφαλίζεται. Η τήρηση αυτών των προδιαγραφών είναι υποχρεωτική για την εξασφάλιση συνεχούς και προσβάσιμης ζώνης όδευσης πεζών, ενισχύοντας τις απαιτήσεις προσβασιμότητας σε όλα τα δημόσια έργα.