Κίνδυνος καταλογισμού: Οι αιρετοί της αυτοδιοίκησης στο στόχαστρο του Ελεγκτικού Συνεδρίου

Η παρέμβαση της Προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Σωτηρίας Ντούνη, στο συνέδριο της ΚΕΔΕ, έθεσε επιτακτικά το θέμα της ανάγκης για υπηρεσίες Εσωτερικού Ελέγχου στους δήμους. Πολλοί αιρετοί, και κυρίως οι δήμαρχοι, αντιμετωπίζουν τον «καταλογισμό» ως μια μακρινή απειλή, συνδεδεμένη μόνο με ακραία σκάνδαλα. Ωστόσο, οι πρόσφατες και παλαιότερες αποφάσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου και των δικαστηρίων αποκαλύπτουν μια σκληρή πραγματικότητα: ο κίνδυνος προσωπικής οικονομικής ευθύνης για δημάρχους, αντιδημάρχους, προϊσταμένους υπηρεσιών και μέλη διοικήσεων νομικών προσώπων είναι υπαρκτός, διαρκής και πολυεπίπεδος. Αυτή η αβεβαιότητα οδηγεί συχνά και στην άρνηση υπογραφής από τους αρμόδιους, προκαλώντας καθυστερήσεις και ανατροπές στον σχεδιασμό των δημοτικών αρχών.

**Τι είναι ο καταλογισμός και πώς αγγίζει τον δήμαρχο**

Ο καταλογισμός, σύμφωνα με την ερμηνεία του Ελεγκτικού Συνεδρίου, είναι η πράξη με την οποία, μετά από έλεγχο, διαπιστώνεται διαχειριστικό έλλειμμα ή παράνομη δαπάνη. Στη συνέχεια, επιβάλλεται στα φυσικά πρόσωπα η υποχρέωση να αποκαταστήσουν τη ζημία του φορέα από την προσωπική τους περιουσία. Οι αποφάσεις της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου είναι απολύτως σαφείς: ο δήμαρχος δεν ευθύνεται μόνο όταν ο ίδιος υπογράφει παράνομες δαπάνες. Η ευθύνη θεμελιώνεται και όταν, ενώ έχει ενημερωθεί για παρεκκλίσεις, δεν ασκεί την εποπτική του αρμοδιότητα και ανέχεται τη συνέχισή τους. Αυτή η παράλειψη εποπτείας, γνωστή και ως «σιωπηρή συναίνεση», μπορεί να θεμελιώσει συνευθύνη του δημάρχου για την αποκατάσταση της ζημίας, ακόμα και αν άλλοι υπάλληλοι ή αιρετοί είναι οι άμεσοι διαχειριστές.

**Χαρακτηριστικές υποθέσεις καταλογισμού που κόβουν την ανάσα**

Οι υποθέσεις που οδηγούν σε καταλογισμούς είναι συχνά ενδεικτικές της σοβαρότητας της κατάστασης. Στα Δωδεκάνησα, ένας έλεγχος για τις οικονομικές χρήσεις 2004-2009 οδήγησε σε καταλογισμό περίπου 1.230.000 € σε βάρος πρώην δημάρχου και ταμία, για δαπάνες φιλοξενιών και έργα αυτεπιστασίας χωρίς τις απαραίτητες αποφάσεις και νομιμότητα. Η υπόθεση αυτή κατέδειξε πως ακόμα και «συνηθισμένες» πρακτικές μπορούν να οδηγήσουν σε πολύ βαριά προσωπική οικονομική επιβάρυνση.

Μια άλλη περίπτωση, στο Βόρειο Αιγαίο, αφορούσε καταλογισμούς που προσέγγιζαν το 1 εκατομμύριο ευρώ σε βάρος πρώην ταμία και δημάρχου, για ελλείμματα δεκαετιών. Ο ταμίας κρίθηκε υπεύθυνος για μεγάλο έλλειμμα, ενώ δήμαρχος και ταμίας καταλογίστηκαν «εις ολόκληρον» για μη νόμιμη διαχείριση και ανεπαρκή έλεγχο. Αυτές οι αποφάσεις δείχνουν ότι οι καταλογισμοί συχνά «σπάνε» σε επιμέρους ποσά και συνδυασμούς συνυπόλογων, επεκτείνοντας την ευθύνη αιρετών σε πολλά οικονομικά έτη.

Στην εμβληματική απόφαση της Ολομέλειας, δήμαρχος καταλογίστηκε αρχικά για έλλειμμα διαχείρισης με προσαυξήσεις, καθώς είχε ενημερωθεί επανειλημμένα για μη νόμιμες διαδικασίες (πληρωμές χωρίς χρηματικά εντάλματα, τακτοποίηση πάγιας προκαταβολής χωρίς έλεγχο) και δεν παρενέβη. Η παράλειψη αυτή κρίθηκε ως σιωπηρή έγκριση και άτυπη σύμπραξη, θεμελιώνοντας τη δημοσιολογιστική του ευθύνη.

Στον Δήμο Θεσσαλονίκης, η υπόθεση υπεξαίρεσης οδήγησε όχι μόνο σε ποινικές καταδίκες, αλλά και σε καταλογισμούς δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, με έναν εξ αυτών να φτάνει τα 33,6 εκατομμύρια ευρώ σε βάρος πρώην δημάρχου και άλλων στελεχών. Σημαντικό είναι ότι οι καταλογισμοί επεκτάθηκαν και σε όσους αθωώθηκαν ή δεν κατηγορήθηκαν ποινικά, βασιζόμενοι στην ύπαρξη διαχειριστικών ελλειμμάτων και στην υποχρέωση των οργάνων διοίκησης να διασφαλίζουν τη νομιμότητα. Αυτό τονίζει τη διάκριση μεταξύ ποινικής και δημοσιολογιστικής ευθύνης, με τη δεύτερη να υφίσταται ακόμη και χωρίς ποινική καταδίκη.

**Βασικοί κίνδυνοι και πώς να προστατευτούν οι Δήμοι**

Από τις παραπάνω περιπτώσεις, προκύπτουν κρίσιμα συμπεράσματα για τους αιρετούς:

* **Προσωπική περιουσιακή ευθύνη:** Ο καταλογισμός στρέφεται ατομικά κατά των αιρετών και μπορεί να αφορά ποσά εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ευρώ. Η ευθύνη είναι «αλληλεγγύως και εις ολόκληρον», κάτι που σημαίνει ότι κάθε συνυπόλογος μπορεί να κληθεί να καταβάλει ολόκληρο το ποσό.
* **Ευθύνη για παράλειψη εποπτείας:** Οι δήμαρχοι και οι αντιδήμαρχοι ευθύνονται όχι μόνο για ό,τι υπογράφουν, αλλά και όταν γνωρίζουν για προβληματικές πρακτικές και δεν λαμβάνουν μέτρα.
* **Χρονοβόρες και επίπονες διαδικασίες:** Οι έλεγχοι συχνά αφορούν χρήσεις πριν από 10 ή και 20 χρόνια, με τους αιρετούς να αντιμετωπίζουν καταλογισμούς πολλά χρόνια μετά τη θητεία τους, προκαλώντας σημαντική ψυχική, πολιτική και οικονομική φθορά.
* **Διαφορετική λογική από το ποινικό δίκαιο:** Ακόμη και με ποινική αθώωση, μπορεί να υπάρχει δημοσιολογιστική ευθύνη για τη ζημία που διαπιστώνει το Ελεγκτικό Συνέδριο.
* **Διεύρυνση του κύκλου των υπευθύνων:** Τα δικαστήρια επεκτείνουν τους καταλογισμούς και σε μέλη διοικήσεων, αντιδημάρχους, προέδρους Δ.Ε.Υ.Α. και προϊσταμένους, όταν διαπιστώνουν ανεκτή και επαναλαμβανόμενη παρεκτροπή από τους κανόνες χρηστής διαχείρισης.

Για να αντιμετωπίσουν αυτούς τους κινδύνους, οι Δήμοι πρέπει να στραφούν από την άμυνα στην πρόληψη. Η οργάνωση ενός ισχυρού συστήματος εσωτερικού ελέγχου, μεθοδολογίες βασισ