Για το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη

Λέγεται πως αυτό που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην μετεξέλιξη από τον πίθηκο στον άνθρωπο ήταν η δημιουργία τάφου. Ο άνθρωπος, πρώτα δημιουργεί «τάφο» για τους νεκρούς τους και κατόπιν «οίκο» για τον ίδιο και τους ζωντανούς του. Κατά συνέπεια, γίνεται κατανοητό πως, σε κάθε περίπτωση και σε κάθε πολιτισμό, εντοπίζουμε κοινά στοιχεία που αφορούν στη φροντίδα και στην τιμή των νεκρών. Ιδιαίτερη τιμή φυσικά επιφυλασσόταν στους νεκρούς πολεμιστές, που πολύ συχνά αντιμετωπίζονταν μετά το θάνατό τους, ως θεοί. Σταδιακά, οι πόλεμοι γίνονταν όλο και πιο ολοκληρωτικοί και τα θύματά τους ολοένα και περισσότερα, ενώ, συχνά, λόγω συνθηκών, δεν ήταν δυνατόν να συλλεχθούν όλα τα σώματα των νεκρών πολεμιστών από τους οικείους τους. Στον Επιτάφιο του Περικλέους, ο οποίος υποτίθεται πως εκφωνείται κατά τον πρώτο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Θουκυδίδης, είναι σαφής όσο και ιδιαίτερα περιγραφικός. Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ χειμῶνι Ἀθηναῖοι τῷ πατρίῳ νόμῳ χρώμενοι δημοσίᾳ ταφὰς ἐποιήσαντο τῶν ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ πρώτων ἀποθανόντων τρόπῳ τοιῷδε. τὰ μὲν ὀστᾶ προτίθενται τῶν ἀπογενομένων πρότριτα σκηνὴν ποιήσαντες, καὶ ἐπιφέρει τῷ αὑτοῦ ἕκαστος ἤν τι βούληται· ἐπειδὰν δὲ ἡ ἐκφορὰ ᾖ, λάρνακας κυπαρισσίνας ἄγουσιν ἅμαξαι, φυλῆς ἑκάστης μίαν· ἔνεστι δὲ τὰ ὀστᾶ ἧς ἕκαστος ἦν φυλῆς. μία δὲ κλίνη κενὴ φέρεται ἐστρωμένη τῶν ἀφανῶν, οἳ ἂν μὴ εὑρεθῶσιν ἐς ἀναίρεσιν. Μία λοιπόν κλίνη, ένα φέρετρο, μεταφέρεται κενό, στη μνήμη, τῶν ἀφανῶν, των αγνώστων δηλαδή, εκείνων που δεν μπόρεσαν να συλλεγούν τα σώματά τους, μετά τη μάχη. Το έθιμο της ταφής των αφανών συνεχίζεται και στο Μεσαίωνα, ώσπου φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή. Πιο συγκεκριμένα, ο Α΄ΠΠ, σόκαρε τις ευρωπαϊκές κοινωνίες της εποχής. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας σε συνδυασμό με το μαζικό χαρακτήρα των μαχών είχαν σαν αποτέλεσμα οι μάχες να είναι ιδιαίτερα πολύνεκρες και -σε μεγάλο βαθμό- χωρίς αποτέλεσμα. Με το τέλος του Πολέμου, αναπτύχθηκε η ιδέα για μνημεία τιμής για τους εκατομμύρια στρατιώτες που σκοτώθηκαν χωρίς να αναγνωριστούν, κι έτσι, οι χώρες της Ευρώπης και των ΗΠΑ δημιούργησαν συμβολικούς τάφους για όλους τους “αφανείς ήρωες”. Η αρχική ιδέα ανήκε στους Γάλλους και το πρώτο μνημείο ανεγέρθηκε το 1920, κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι. Αντίστοιχα μνημεία είναι το Cenotaph στο Λονδίνο, στη Ρώμη, στο Altare della Patria και στις ΗΠΑ, στο το Arlington National Cemetery, υπάρχει από το 1921 ο Tomb of the Unknown Soldier, φρουρούμενος αδιάκοπα — όπως και στην Αθήνα το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη φρουρείται από Εύζωνες. Στην Ελλάδα, η ιδέα δημιουργήθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922), για να τιμηθούν οι άγνωστοι στρατιώτες που έπεσαν για την πατρίδα χωρίς να αναγνωριστούν. Η απόφαση πάρθηκε το 1926, επί δικτατορίας Θεόδωρου Πάγκαλου. Το μνημείο σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Εμμανουήλ Λαζαρίδης, και την ανάγλυφη παράσταση φιλοτέχνησε ο γλύπτης Φωκίων Ρωκ. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 25 Μαρτίου 1932. Ο κεντρικός ανάγλυφος οπλίτης είναι σε ύπτια στάση, σαν να αναπαύεται. Δεν αποδίδεται σε θάνατο ή ήττα, αλλά σε ηρεμία και αιώνια δόξα. Η γυμνότητα δηλώνει καθαρότητα, ηρωισμό και διαχρονικότητα, ενώ το κράνος και η ασπίδα δηλώνουν ότι “παραμένει πολεμιστής” ακόμη και μετά θάνατον. Οι φράσεις του Επιταφίου του Περικλέους: «Μία κλίνη κενή φέρεται εστρωμένη των αφανών» / «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» συνδέουν το μνημείο με την αρχαία ελληνική παράδοση, θυμίζοντας ότι η τιμή στους νεκρούς είναι χρέος όλων των πολιτών. Σήμερα, το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, αποτελεί το επίκεντρο όλων των εθνικών εορτών και στρατιωτικών τελετών, είναι τόπος συλλογικής μνήμης και σιωπηλής περισυλλογής, συμβολίζει όχι μόνο τους πεσόντες στρατιώτες, αλλά όλους όσους θυσιάστηκαν για την ελευθερία και την πατρίδα, και λειτουργεί ως σύμβολο ειρήνης, αφού υπενθυμίζει το κόστος του πολέμου. Είμαστε καλά ως εδώ; Ωραία. Αφού λοιπόν εξηγήσαμε ΤΙ ακριβώς είναι το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, ΠΩΣ προέκυψε και ΠΟΙΟΥΣ συμβολισμούς περικλείει, καλούμε τον αναγνώστη πια, χωρίς εμπάθειες και ιδεοληψίες να σκεφτεί: πόση σχέση με το Μνημείο είχε το καρακιτσαριό που έχει στηθεί εδώ και εβδομάδες μπροστά του; Τιμά τους αδικοχαμένους νεκρούς των Τεμπών αυτό το χάλι ή, αντιθέτως, προσβάλλει τη μνήμη τους; Είναι τόσο δύσκολο να γίνει κατανοητό πως υπάρχουν δεκάδες άλλα σημεία, συμπεριλαμβανομένης ακόμη και της πλατείας Συντάγματος, όπου θα μπορούσε να στηθεί ένα καλαίσθητο μνημείο που και να υπενθυμίζει τον άδικο θάνατο των 57 ανθρώπων στα Τέμπη και να τιμά τη μνήμη τους; Υποθέτουμε πως όχι. Κάθε εχέφρων, μη εμπαθής πολίτης, αντιλαμβάνεται τί λέμε. Ο θάνατος 57 ανθρώπων, ως επί το πλείστον, νέων, σε ένα τραγικό δυστύχημα που κατέδειξε παθογένειες πολλών δεκαετιών, όπως η έλλειψη οργάνωσης, η πλαδαρή γραφειοκρατία που δεν επιτρέπει την σωστή διαχείριση των υποδομών, η απουσία αξιολόγησης σε όλα τα επίπεδα, κ.ο.κ. Οφείλουμε να μην ξεχάσουμε και παράλληλα να τιμήσουμε τη μνήμη τους, για να μην βιώσουμε ποτέ ξανά κάτι αντίστοιχο, να υπάρξει ποτέ ξανά περίπτωση να χυθεί άδικα τόσο αίμα. Αυτό όμως, δε συνεπάγεται πως είναι το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη ο κατάλληλος χώρος για να τιμηθεί η μνήμη των 57. Όπως δεν είναι κατάλληλος τόπος για να τιμηθούν οι νεκροί των Τεμπών, του Ματιού, της Μάνδρας, της Ηλείας, του ναυαγίου του «Σάμινα» κλπ. Κάθε χώρος έχει τη δική του σημασία, τη δική του ιδιαιτερότητα, το δικό του ιερό χαρακτήρα. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε πχ να δημιουργηθεί Μνημείο (κιτσάτο ή μη, είναι το λιγότερο σημαντικό) για τους νεκρούς στο Μάτι, μπροστά από τη σπασμένη από το τανκ πόρτα του Πολυτεχνείου; Ή αντίστοιχα, στο Σκοπευτήριο, Μνημείο για τους νεκρούς της Θύρας 7; Ασφαλώς όχι. Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη είναι το ιερότερο σημείο μνήμης και αναφοράς για όλους τους Έλληνες. Είναι εκεί για να μας υπενθυμίζει τη θυσία -την εκούσια θυσία, το τονίζουμε- εκείνων που πολέμησαν, που αγωνίστηκαν με τη θέλησή τους για την ελευθερία όλων των Ελλήνων, για την προάσπιση του εθνικού εδάφους, «υπέρ βωμών και εστιών», θα λέγαμε. Δε χωράει λοιπόν, κανείς άλλος, όσο μεγάλος και σημαντικός κι αν είναι, να σταθεί δίπλα σε αυτό το Μνημείο. Η μνήμη των 57 μπορεί -και πρέπει, ουδείς διαφωνεί, όπως και των νεκρών του Ματιού ή της Μάνδρας- να τιμηθεί. Αλλού όμως. Όχι στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. ΥΓ: Κλείνοντας, είναι αδύνατον να αποφύγουμε να κάνουμε μια παρατήρηση. Είναι τουλάχιστον αστεία, όταν δεν είναι κυνική και επιπόλαια, η αντίδραση της εξ αριστερών κυρίως αντιπολίτευσης, ως προς το ζήτημα. Αστεία γιατί υπάρχουν πολλά ζητήματα για τα οποία θα είχαν τη δυνατότητα -αν βεβαίως έχουν την ικανότητα, πράγμα για το οποίο αμφιβάλλουμε- να ασκήσουν κριτική στην κυβέρνηση και να κάνουν αντιπολίτευση, και ταυτόχρονα, κυνική και χυδαία, γιατί μπροστά στον πανικό τους και την ανικανότητά τους να συμπήξουν εναλλακτική πολιτική πρόταση, εκμεταλλεύονται χωρίς αιδώ τους νεκρούς και τινές των οικείων αυτών. Γι’ αυτό και τελικά, όπως όλα δείχνουν, η κοινωνία δεν τους ακούει και δεν τους εμπιστεύεται, αντιπαθώντας, ως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τις μεθόδους τους περισσότερο και από τις ιδέες τους.