Κική Δημουλά: Ποια ήταν η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια

Η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια, Κική Δημουλά, «έφυγε» εχθές σε ηλικία 89 ετών, ύστερα από σύντομη νοσηλεία για σοβαρή λοίμωξη του αναπνευστικού, στην διάρκεια της οποίας υπέστη τη μοιραία ανακοπή καρδιάς.

Ποια ήταν η Κική Δημουλά:

Η Κική Δημουλά γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου 1931 και ήταν Ελληνίδα ποιήτρια και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της ποίησης.

Το πατρικό της όνομα ήταν Βασιλική Ράδου. Γεννήθηκε και κατοικούσε στην Αθήνα. Το 1952 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά, τον Δημήτρη (1956) και την Έλση (1957).

Εργάστηκε σαν υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος από το 1949 έως και το 1973.

Ήταν πρόεδρος του ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη (κοινωφελές Ν.Π.Ι.Δ. υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών).

Τιμήθηκε το 1972 με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το 1989 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης».

Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, στα Γαλλικά, στα Ισπανικά, στα Ιταλικά, στα Πολωνικά, στα Βουλγαρικά, στα Γερμανικά και στα Σουηδικά.

Σε μία ομιλία της για την ποίηση η Δημουλά όρισε ως εξής το ποίημα:

«Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις ένα δέντρο. Αυτό είναι το ποίημα».

Η ποίηση της Δημουλά ανθεί πάνω στο άνυδρο έδαφος της στέρησης, της απώλειας, της συναισθηματικής ματαίωσης και, προκειμένου για τα μετά από τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» ποιήματά της, πάνω στο έδαφος της απουσίας του αγαπημένου προσώπου.

Αυτή τη στέρηση κι αυτή την απουσία αναπληρώνει επιτυγχάνοντας μέσα στο χώρο της ποίησης την επικοινωνία με ένα εσύ, με τον άλλον που λείπει, επικοινωνία που η πραγματικότητα αρνείται.

Και από αυτή την άποψη η ποίηση της Δημουλά, όσο πικρά συναισθηματικά φορτία κι αν κουβαλά, στην ουσία επιτυγχάνει την κάθαρση και τη λύτρωση.

Μέσα στον ποιητικό της χώρο, κατοικεί η ίδια περιστοιχισμένη από τα άψυχα αντικείμενα και από τις αφηρημένες έννοιες. Στις τελευταίες, δίνει υπόσταση υποκειμένων, επιτρέποντάς τους έτσι να κινούνται, να αισθάνονται, να πάσχουν και γενικώς να συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα.

Υπάρχει, δηλαδή, κατά κανόνα μία ακινησία του ποιητικού εγώ, του μόνο έμψυχου εγκάτοικου του ποιητικού της κόσμου, και αντιστοίχως μία αέναη κινητικότητα του αφηρημένου.

Πρόκειται για ένα από τα πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά της ιδιότυπης ποιητικής φωνής της.

Συνεχή και αδιάλειπτα είναι τα σχόλια που αφορούν την απώλεια του χρόνου και τη φθορά, που αυτή η απώλεια συνεπάγεται, και διάχυτη η υπαρξιακή αγωνία.

Χαρακτηριστική είναι η γλωσσική της τόλμη που συχνά την οδηγεί σε μία ιδιαίτερα ευρηματική λεξιπλασία.

Η ποίηση της Δημουλά προσφέρει φιλόξενη στέγη σε καθημερινές πληγές και κοινά ανθρώπινα βιώματα, τολμά να δώσει διάσταση ποιητική και φιλοσοφική σε ποιήματα που αντλούν υλικό από το περιβάλλον του οικιακού βίου, και κατορθώνει να άρει τη γυναικεία καθημερινότητα στη σφαίρα της αυθεντικής ποίησης.

«Το τελευταίο σώμα μου» 

Σκύβοντας ουρανό ατένιζα.

Που έφτιαξα από πτώσεις.

Μαζεύοντας σπυρί-σπυρί

ό,τι δεν αφομοίωνε το ύψος.

Διακρίσεις

• 2001, Χρυσός Σταυρός του Tάγματος της Tιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.
• 2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία κατέλαβε την έδρα των γραμμάτων που είχε μείνει κενή μετά τον θάνατο του Νικηφόρου Βρεττάκου — η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας (μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου).
• 20 Μαΐου του 2015, αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ.

Βραβεία

• 1964, Eύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα, για την ποιητική συλλογή Eπί τα ίχνη.
• 1972, Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Το λίγο του κόσμου.
• 1989, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Χαίρε ποτέ.
• 1997, Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για την ποιητική συλλογή Η εφηβεία της λήθης.
• 2001, Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.
• 2003, Μακεδονικό Βραβείο, για το σύνολο του έργου της.
• 2009, Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (Prix Européen de Littérature), για το σύνολο του έργου της.
• 2010, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της.

Ποιητικές συλλογές

• Ποιήματα, 1952 (αποκηρυγμένα)
• Έρεβος, 1956, εκδόσεις «Στιγμή», Αθήνα 1990
• Ερήμην, εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1958. Εκδ. «Στιγμή», 1990.
• Επί τα ίχνη, εκδ. «Φέξης» Αθήνα 1963. Εκδ. «Στιγμή», 1989.
• Το λίγο του κόσμου, εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 1971, 1983. Εκδ. «Στιγμή», 1990.
• Το τελευταίο σώμα μου, εκδ, «Κείμενα», Αθήνα 1981. Εκδ. «Στιγμή», 1989.
• Χαίρε ποτέ, «Στιγμή», 1988
• Η εφηβεία της λήθης, «Στιγμή», 1994
• Ποιήματα, εκδόσεις «Ίκαρος», Αθήνα 1998 (Συγκεντρωτκή έκδοση· περιλαμβάνονται όλες οι προηγούμενες συλλογές εκτός από τα Ποιήματα.)
• Ενός λεπτού μαζί, «Ίκαρος», 1998
• Ήχος απομακρύνσεων, «Ίκαρος», 2001
• Χλόη θερμοκηπίου, «Ίκαρος», 2005
• Συνάντηση, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κική Δημουλά, «Ίκαρος», 2007 (ανθολογία με εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη)
• Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, «Ίκαρος», 2007
• Τα εύρετρα, «Ίκαρος», 2010
• Δημόσιος καιρός, «Ίκαρος», 2014
• Άνω τελεία, «Ίκαρος», 2016

Πεζά

• Ο φιλοπαίγμων μύθος, εκδ. «Ίκαρος», Αθήνα 2004 (Η ομιλία που εκφώνησε η Κική Δημουλά στην Ακαδημία Αθηνών κατά την τελετή υποδοχής της.)
• Εκτός σχεδίου, «Ίκαρος», 2005 (επιλογή πεζών κειμένων)
• Έρανος σκέψεων, «Ίκαρος», 2009 (η ομιλία της Κικής Δημουλά στην Αρχαιολογική Εταιρεία στις 26 Ιανουαρίου 2009)

Την αποχαιρετούμε με ένα ποίημά της…

«Ελάνθανε»

Ότι ήμουνα ένας άνθρωπος
που όλο με σκυμμένο το κεφάλι

με περπατάγανε οι δρόμοι,
αυτό πράχθηκε φανερά σας.

Σας το αφήνω. Απάνω του λοιπόν,
αποκεφαλίστε το,
μοιράστε το σ’ όλες υποτιμήσεις θέλετε
-πως γην και ύδωρ έδωσα σε φόβους
και σήκωσε κεφάλι η ηττοπάθεια-,

ρίξτε το ολόκληρο
σ’ όσες αδιαφορίες σας κι άλλο πεινάνε,
πετάξτε το σε δυο παλιογραμμούλες τύμβο.

Όμως πώς σκύβοντας
ατένιζα ουρανό,
αυτό δεν θα τ’ αγγίξετε.

Επράχθηκε κρυφά σας,
το έκρυψα καλά
στην ασφαλή του κεφαλιού μου
τη λιμοκτόνα στάση.

Σκύβοντας ουρανό ατένιζα.

Που έφτιαξα από πτώσεις.
Μαζεύοντας σπυρί-σπυρί
ό,τι δεν αφομοίωνε το ύφος.

Έζησα,
τεντωμένο δίχτυ από κάτω,
να συγκρατώ, να περισώζω
λογής-λογής διάττοντες αυτοκτόνους,
τα φωτεινά τους υπολείμματα,
εκεί που όλο και χάνει ύψος,
όλο και πιο πολύ αποχρυσώνεται
της μολυβιάς τους η κραυγή
και λυπηρά απολεπταίνει η αιχμή
της εξαφάνισής τους.

Έζησα,
τεντωμένο δίχτυ από κάτω,
να σώζω λυπηρότητες,
κραυγών αποχρυσώσεις,
αιχμών τα φωτεινά υπολείμματα,
εξαφανίσεων αιχμές.

Έζησα,
συνταιριάζοντας τις πτώσεις
με τις παράταιρες αιτίες τους,
για να μην πάει χαμένο το χαμένό.
Αυτό δεν θα τ’ αγγίξετε.

Είναι από εύφλεκτο εγώ,
θα με τινάξει όλη στον αέρα σας.

Προκόπης Παυλόπουλος: Το έργο της θα διασφαλίζει την πνευματική αιωνιότητα που της αναλογεί

«Η Ελληνική Ποίηση έχασε σήμερα την εμβληματική Μούσα της, η οποία της χάρισε μιαν ακόμη αυθεντική λάμψη διεθνούς ακτινοβολίας», δήλωσε ο Προκόπης Παυλόπουλος, αναφορικά με τον θάνατο της ποιήτριας Κικής Δημουλά.

Όπως σημείωσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, «το έργο της θα διασφαλίζει την πνευματική αιωνιότητα που της αναλογεί, κάνοντας όμως ακόμη πιο επώδυνο το κενό, το οποίο αφήνει πίσω της».

Λίνα Μενδώνη: Η Κική θα μας λείψει πολύ

Με ένα βαθιά συναισθηματικό και με προσωπικό τόνο μήνυμα αποχαιρέτησε η Λίνα Μενδώνη, την Κική Δημουλά μετά τον θάνατό της.

Αφού επικοινώνησε πρώτα με τους οικείους της σπουδαίας ποιήτριας για την απώλειά της, η υπουργός Πολιτισμού έκανε την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Αποχαιρετώντας την Κική Δημουλά

Είναι οδυνηρή για όλους μας η απώλεια της Κικής Δημουλά, ενός ανθρώπου τόσο οικείου και αγαπητού, μιας γυναίκας που μετέτρεψε την καθημερινότητα σε ποίηση και που αφηγήθηκε το προσωπικό με τόσο άμεσο τρόπο, ώστε να αγγίζει το συναίσθημα όλων, ακόμη και εκείνων που δεν αφήνονται συχνά στην Ποίηση.

Γίνεται πιο οδυνηρή η απώλειά της, επειδή η Κική Δημουλά κατόρθωσε να δαμάσει το λόγο και να μιλά με λέξεις κοινές, καθημερινές, για τη μνήμη, την απώλεια, την αγωνία, τη φθορά, τον χρόνο, για όσα χάνονται ηθελημένα.

Και μέσα από αυτήν, την «εσωτερικού χώρου» ποίησή της, άνοιξε ένα μεγάλο παράθυρο στην ψυχή της, αφήνοντας να εισέλθουν χιλιάδες αναγνώστες που ταυτίστηκαν με τους στίχους της.

Πέρα από τα ποιήματα της, η ανεκτίμητη προσφορά της ήταν ότι έστρεψε ξανά ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού προς την ποίηση.

Το οδήγησε να ανακαλύψει έναν διαφορετικό τρόπο γραφής, μιαν άλλη γλώσσα. Χάδευε με  βελούδινη ματιά τα μικρά κι ασήμαντα δίνοντας τους πνοή. Μια ηρεμία ψυχής μας χάρισε η Κική Δημουλά κι ακόμη μια χαρμολύπη ευεργετική.

Η Κική Δημουλά, ποιήτρια, ακαδημαϊκός, δεν έβαλε μόνο την ποίηση ξανά στη ζωή μας. Μας χάρισε την απόλαυση μιας ποιητικής έκφρασης ευαίσθητης, μοναδικής, λεπτής και ανεπανάληπτης.

Έλεγε πως το μόνο που δεν καταλάβαινε από τη ζωή είναι γιατί πεθαίνουμε. Γι΄ αυτό, «στον χωρισμό μήτε αντίο μήτε φιλί».

Εκφράζω την αγάπη μου στην οικογένεια της. Τα θερμά συλλυπητήριά μου στους πολυάριθμους φίλους της. Η Κική θα μας λείψει πολύ».