Το Ιράν σε φάση φθοράς: Πιέσεις και αδιέξοδα για το καθεστώς

Η περίοδος μετά τον «πόλεμο των 12 ημερών» τον περασμένο Ιούνιο δεν αποτέλεσε φάση ανασύνταξης για την Τεχεράνη, αλλά αντιθέτως εξελίχθηκε σε περίοδο διαρκούς φθοράς. Το ιρανικό καθεστώς καλείται να διαχειριστεί, παρά τις συνεχείς εξωτερικές πιέσεις, ένα σύνθετο πλέγμα εσωτερικών προκλήσεων. Όπως ο Τραμπ έχει υπογραμμίσει, το καθεστώς του Ιράν δεν απειλείται από μια αιφνίδια ανατροπή, αλλά από τη συσσώρευση πιέσεων που εμποδίζουν την επίλυση των ανοιχτών μετώπων.

Σε στρατιωτικό επίπεδο, το μήνυμα των περασμένων πληγμάτων παραμένει ισχυρό, καταδεικνύοντας ότι κρίσιμες εγκαταστάσεις μπορούν να στοχοποιηθούν και ότι η αποτροπή δεν λειτουργεί απόλυτα. Αυτό, αν και δεν οδήγησε σε κατάρρευση, προκάλεσε πολιτική έκθεση, με τις ρωγμές στην εικόνα ελέγχου να είναι δύσκολο να “επισκευαστούν”, ιδίως μετά την ταυτόχρονη ραγδαία οικονομική επιδείνωση. Το καθεστώς διατηρεί την ικανότητα καταστολής, αλλά πλέον την εφαρμόζει πιο επιλεκτικά, αποφεύγοντας την ταυτόχρονη σύγκρουση με την κοινωνία και την οικονομία, κινδύνους που είναι δύσκολο να διαχειριστεί.

Από το περασμένο καλοκαίρι, η οικονομία έχει αναδειχθεί στο κύριο εσωτερικό πεδίο “μάχης”. Η πτώση του ριάλ, η αύξηση του πληθωρισμού και η αδυναμία σταθεροποίησης της αγοράς έχουν πλήξει ομάδες με πολιτικό βάρος, όπως εμπόρους και μεσαία στρώματα. Η επανεμφάνιση κινητοποιήσεων με οικονομικό πρόσημο, μετά από δεκαετίες, τρία χρόνια μετά τις μαζικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν τη δολοφονία της Μαχσά Αμίνι, δεν αμφισβητεί ευθέως το καθεστώς, αλλά την ικανότητά του να κυβερνά αποτελεσματικά. Η αλλαγή ρητορικής από την κυβέρνηση, με αναφορές σε “νόμιμα αιτήματα”, σηματοδοτεί την κατανόηση της φθοράς από το σύστημα, το οποίο προσπαθεί να την επιβραδύνει, χωρίς ωστόσο να διαθέτει άμεσες λύσεις.

Στο διεθνές περιβάλλον, η πίεση παραμένει σταθερή και πολυεπίπεδη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούν μια στρατηγική που συνδυάζει οικονομική πίεση και στρατιωτική αποτροπή, αποφεύγοντας την άμεση σύγκρουση. Οι κυρώσεις σε δίκτυα drones και πυραύλων αυξάνουν το κόστος, ενώ η απειλή νέου πλήγματος λειτουργεί ως μόνιμος μοχλός πίεσης. Το Ισραήλ, έχοντας την εμπειρία του Ιουνίου, δεν χρειάζεται να επιβεβαιώσει την επιχειρησιακή του βούληση, διατηρώντας την Τεχεράνη σε αμυντική στάση και περιορίζοντας την ικανότητά της για επιθετικές κινήσεις.

Το πυρηνικό πρόγραμμα, άλλοτε διαπραγματευτικό εργαλείο, έχει μετατραπεί σε πηγή πολιτικής αμηχανίας. Η σχέση με την ΙΑΕΑ και οι επιθεωρήσεις τοποθετούν την Τεχεράνη σε ένα αδιέξοδο: η συνεργασία ερμηνεύεται εσωτερικά ως υποχώρηση, ενώ η άρνηση ερμηνεύεται εξωτερικά ως κλιμάκωση. Σε αυτή τη φάση, το Ιράν περιορίζεται στην παρακολούθηση των εξελίξεων και στην ελαχιστοποίηση των ζημιών. Η στήριξη από τη Ρωσία και την Κίνα προσφέρει διπλωματικό χρόνο και πολιτική κάλυψη, αλλά δεν αποτελεί στρατηγική λύση, καθώς αδυνατεί να επηρεάσει τις εσωτερικές ισορροπίες. Η κοινωνική δυσαρέσκεια, ειδικά όταν συνδέεται με το βιοτικό επίπεδο, δεν εξομαλύνεται με ψηφίσματα ή γεωπολιτικές συμμαχίες.

Για τους επόμενους 6 έως 12 μήνες, το πιθανότερο σενάριο δεν είναι ούτε η κατάρρευση ούτε η σταθεροποίηση, αλλά η συνέχιση της φθοράς. Κάθε νέα πτώση του ριάλ, κάθε πακέτο κυρώσεων, κάθε επεισόδιο γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα λειτουργεί σωρευτικά. Το καθεστώς θα επιδιώξει ελεγχόμενη εκτόνωση στο εσωτερικό και αποφυγή μεγάλης εξωτερικής σύγκρουσης, προϋποθέσεις που απαιτούν χρόνο, ο οποίος σε αυτές τις καταστάσεις κοστίζει ακριβά. Συγκριτικά, η σημερινή φάση θυμίζει περισσότερο το 2019 παρά το 2009, με τη βασική διαφορά ότι τότε υπήρχε περιθώριο οικονομικής απορρόφησης της πίεσης. Σήμερα, αυτό το περιθώριο έχει περιοριστεί σημαντικά. Το 2022 ανέδειξε την κοινωνική κόπωση, ενώ το 2025 επιτείνει τη γεωπολιτική έκθεση. Το Ιράν βρίσκεται σε μια μακρά, ανηφορική πορεία, και όσο αυτή η πορεία συνεχίζεται χωρίς ξεκάθαρη διέξοδο, η πολιτική φθορά θα βαθαίνει σταθερά, καθιστώντας τη διαχείριση εξαιρετικά δύσκολη και απρόβλεπτη για κάθε κλειστό σύστημα εξουσίας.