Κοινωνικά δίκτυα και προβλήματα προσοχής: Η νέα έρευνα που ανατρέπει όσα ξέραμε

Νέα, συγκλονιστική έρευνα αμφισβητεί τις μακροχρόνιες υποθέσεις ότι τα βιντεοπαιχνίδια αποτελούν τον κύριο ψηφιακό “ένοχο” πίσω από τις δυσκολίες προσοχής. Αντίθετα, η επιστημονική μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Pediatrics Open Science, επισημαίνει τις μοναδικές ψυχολογικές επιπτώσεις των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως εκείνων που βασίζονται σε συνεχή ροή ταχείας εναλλαγής περιεχομένου.

Η μελέτη, η οποία συνδυάζει την παρακολούθηση ψηφιακής συμπεριφοράς, γενετικά δεδομένα και κλινικές μετρήσεις για τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) σε χιλιάδες νέους, κατέδειξε μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της χρήσης των social media και προβλημάτων προσοχής, διάσπασης και συμπτωμάτων παρορμητικότητας.

**Βασικά ευρήματα που ανατρέπουν την κοινή αντίληψη:**

* **Social Media vs. Βιντεοπαιχνίδια:** Ενώ η χρήση των social media συνδέθηκε έντονα με συμπτώματα τύπου ΔΕΠΥ, τα βιντεοπαιχνίδια έδειξαν ελάχιστη έως καμία ανεξάρτητη σύνδεση με την ανάπτυξη αυτών των συμπτωμάτων.
* **Η Δύναμη της Ροής:** Παιδιά και έφηβοι που χρησιμοποιούσαν συχνά πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram, οι οποίες δίνουν έμφαση σε γρήγορο, σύντομο περιεχόμενο, είχαν σημαντικά υψηλότερη πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων τύπου ΔΕΠΥ με την πάροδο του χρόνου.
* **Μοναδικός Παράγοντας Κινδύνου:** Τα social media λειτούργησαν ως ένας “μοναδικός ψηφιακός παράγοντας κινδύνου”, πέρα από γενετικούς παράγοντες, χαρακτηριστικά προσωπικότητας και προϋπάρχουσες δυσκολίες εστίασης.

Ο κίνδυνος αυξάνεται με τη χρήση πολλαπλών πλατφορμών social media, τον υψηλότερο ημερήσιο χρόνο μπροστά σε οθόνες και καταναγκαστικά πρότυπα ενασχόλησης, όπως ο συνεχής έλεγχος και η δυσκολία διακοπής. Οι ερευνητές τονίζουν ότι η δομή και η δυναμική ανταμοιβής των social media διαφέρουν δραματικά από τα βιντεοπαιχνίδια, καθιστώντας αυτές τις διαφορές κρίσιμες στη διαμόρφωση της ανάπτυξης της προσοχής.

**Γιατί τα social media επηρεάζουν την προσοχή περισσότερο από τα videogames;**

1. **Γρήγορες, Ατελείωτες Ροές Περιεχομένου:** Πλατφόρμες όπως το TikTok, το Instagram Reels και το YouTube Shorts προσφέρουν εξαιρετικά γρήγορη εναλλαγή περιεχομένου, κατακερματισμένες πληροφορίες και συνεχείς “εκρήξεις” καινοτομίας. Αυτό εκπαιδεύει τον εγκέφαλο να περιμένει άμεση διέγερση, μειώνοντας την ανοχή σε εργασίες με πιο αργό ρυθμό, όπως η ανάγνωση και οι σχολικές εργασίες.
2. **Συστήματα Ανταμοιβής Υψηλής Μεταβλητότητας:** Η απρόβλεπτη φύση των likes, των ειδοποιήσεων και του νέου περιεχομένου δημιουργεί αιχμές ντοπαμίνης, οδηγώντας σε ψυχαναγκαστικό έλεγχο και δυσκολία αποδέσμευσης, μηχανισμοί που συνδέονται στενά με τη δυσλειτουργία της προσοχής.
3. **Κοινωνική Σύγκριση και Συναισθηματική Διέγερση:** Σε αντίθεση με τα βιντεοπαιχνίδια, τα social media εντείνουν τη σύγκριση μεταξύ συνομηλίκων, τον φόβο μήπως χάσει κανείς κάτι (FOMO) και τη συναισθηματική αντιδραστικότητα. Η συναισθηματική υπερδιέγερση μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική εστίαση και να αυξήσει την απόσπαση της προσοχής.
4. **Τα Videogames Απαιτούν Διαρκή Εστίαση:** Πολλά βιντεοπαιχνίδια, αντίθετα με τους συνήθεις μύθους, προάγουν την επίλυση προβλημάτων, την επιμονή, μεγάλες περιόδους προσοχής και στρατηγικό σχεδιασμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί στην πραγματικότητα να προστατεύουν από τις δυσκολίες προσοχής.

**Προκαλούν τα social media ΔΕΠΥ;**

Οι ειδικοί τονίζουν ότι τα social media δεν προκαλούν άμεσα ΔΕΠΥ, η οποία είναι μια νευροαναπτυξιακή πάθηση με ισχυρές γενετικές ρίζες. Ωστόσο, η έκθεση σε αυτά μπορεί να ενισχύσει ή να μιμηθεί τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ, ιδιαίτερα σε παιδιά με γενετική προδιάθεση, εφήβους με υπάρχουσες ευπάθειες προσοχής, ή νέους με στέρηση ύπνου ή χρόνιο στρες. Αυτό σημαίνει ότι τα social media μπορούν να προκαλέσουν κλινικά σημαντικά προβλήματα προσοχής ακόμη και σε παιδιά χωρίς επίσημα διαγνωσμένη ΔΕΠΥ.

**Γιατί οι διαγνώσεις ΔΕΠΥ αυξάνονται – Ο ρόλος των social media**

Η αύξηση των διαγνώσεων ΔΕΠΥ την τελευταία δεκαετία αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες: αυξημένη ευαισθητοποίηση, ακαδημαϊκές διαταραχές που σχετίζονται με την πανδημία, υπερβολική χρήση social media, και διαταραχή ύπνου από τη χρήση συσκευών τη νύχτα. Η παρούσα μελέτη παρέχει νέα στοιχεία ότι η βαριά έκθεση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) εντείνει την έλλειψη προσοχής, αυξάνει την παρορμητικότητα και επιδεινώνει τη συναισθηματική ρύθμιση.

**Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς – Πρακτικά βήματα:**

1. **Βιντεοπαιχνίδια:** Δεν αποτελούν την κύρια απειλή για την προσοχή.
2. **Χρόνος μπροστά στην Οθόνη:** Οι εφαρμογές social media με περιεχόμενο ταχείας εναλλαγής ενέχουν τους υψηλότερους κινδύνους.
3. **Υγιή Ψηφιακά Όρια:** Προτείνεται η δημιουργία υπνοδωματίων χωρίς συσκευές το βράδυ, προγραμματισμένα διαλείμματα από τα social media, περιορισμός αλγοριθμικών social media και ενθάρρυνση δραστηριοτήτων μεγάλης διάρκειας και εστίασης (ανάγνωση, χειροτεχνίες, παζλ).
4. **Προστατευτικές Καθημερινές Ρουτίνες:** Σταθερός ύπνος, σωματική δραστηριότητα και χόμπι εκτός internet μετριάζουν σημαντικά τους κινδύνους προσοχής.
5. **Προειδοποιητικά “Καμπανάκια”:** Οι γονείς πρέπει να παρακολουθούν για δυσκολία στην ολοκλήρωση εργασιών, συνεχή έλεγχο ηλεκτρονικών συσκευών, ευερεθιστότητα εκτός internet και μείωση σχολικής επίδοσης.
6. **Επαγγελματική Αξιολόγηση:** Σε περιπτώσεις επίμονων δυσκολιών προσοχής, συνιστάται συμβουλή παιδιάτρου ή ψυχολόγου.

Η μείωση της χρήσης social media μπορεί να οδηγήσει σε αισθητή βελτίωση των συμπτωμάτων, ακόμη και μέσα σε λίγες εβδομάδες. Το μήνυμα για τις οικογένειες είναι σαφές: προτεραιότητα σε συνειδητές, δομημένες ψηφιακές συνήθειες και μείωση της υπερβολικής έκθεσης στα social media είναι απαραίτητα για την προστασία της προσοχής και της γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών.