Νέος Κώδικας για τις Πλημμύρες: Τι αλλάζει στις αρμοδιότητες Δήμων και Περιφερειών

Η κλιματική κρίση έχει εντείνει τη συχνότητα και την καταστροφική δύναμη των πλημμυρών στην Ελλάδα, καθιστώντας την πρόληψη και την άμεση αντιμετώπιση επιτακτική ανάγκη. Ο πρόσφατα αναθεωρημένος Κώδικας Δήμων και Περιφερειών έρχεται να αποσαφηνίσει τις αρμοδιότητες των εμπλεκόμενων φορέων, τόσο στην πρόληψη όσο και στη διαχείριση εκτάκτων αναγκών. Η ορθή καταγραφή και ο καθορισμός των σημείων και των διαστάσεων των φαινομένων για τα οποία επιλαμβάνεται κάθε βαθμίδα είναι κρίσιμης σημασίας, αν και ο νέος κώδικας, όπως διαπιστώνεται, αντιμετωπίζει δυσκολίες στον ακριβή καθορισμό των αρμοδιοτήτων χωρίς εξειδικευμένη καταγραφή των σημείων.

Το Βιβλίο Γ του Κώδικα, με τίτλο “Αρμοδιότητες”, παρουσιάζει έναν αναλυτικό καταμερισμό ρόλων μεταξύ Δήμων, Περιφερειών και της Πολιτικής Προστασίας.

**1. Αρμοδιότητες Δήμων – Πρόληψη & Τοπικές Παρεμβάσεις**
Οι Δήμοι αποτελούν τον πρώτο άξονα άμυνας απέναντι στις πλημμύρες. Οι ευθύνες τους εκτείνονται στον προληπτικό καθαρισμό, την άμεση επέμβαση και τη διασφάλιση της λειτουργικότητας του τοπικού συστήματος απορροής ομβρίων.

* **Καθαρισμός φρεατίων – Δημοτικές οδοί:** Σύμφωνα με το σημείο 5.4.1.1 του Πίνακα Αρμοδιοτήτων, οι Δήμοι είναι υπεύθυνοι για τον καθαρισμό, τη συντήρηση και τη λειτουργία των φρεατίων υδροσυλλογής και των συνδετηρίων αγωγών εντός των δημοτικών οδών. Αυτό περιλαμβάνει φρεάτια, σχάρες, καλαθάκια και την άμεση επέμβαση σε περιπτώσεις κινδύνου υπερχείλισης. Ωστόσο, δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητές τους το βασικό, εθνικό ή περιφερειακό οδικό δίκτυο.
* **Τοπικά αντιπλημμυρικά έργα μικρής κλίμακας:** Οι Δήμοι αναλαμβάνουν μικροεπεμβάσεις σε δημοτικές οδούς, την αποκατάσταση φθορών και καθιζήσεων λόγω βροχοπτώσεων, καθώς και έργα αποτροπής συσσώρευσης ομβρίων σε επικίνδυνα σημεία.
* **Διαχείριση άμεσων κινδύνων – Πολιτική Προστασία Δήμου:** Σύμφωνα με τα σημεία 3.1.3.5 – 3.1.3.6, οι δήμοι είναι αρμόδιοι για την ενεργοποίηση του τοπικού σχεδίου Πολιτικής Προστασίας, τη λήψη προληπτικών μέτρων για ευάλωτες ομάδες, τη διακοπή λειτουργίας σχολείων ή δομών κοινωνικής φροντίδας σε περιόδους κινδύνου, και την υποστήριξη δυνάμεων διάσωσης με μηχανήματα και προσωπικό. Η ευθύνη για τη διακοπή λειτουργίας σχολείων και παιδικών σταθμών ανήκει ρητά στους Δήμους.
* **Ενημέρωση και υποστήριξη πολιτών:** Οι Δήμοι οφείλουν να ενημερώνουν τους πολίτες για επικίνδυνα σημεία, να εκδίδουν οδηγίες αυτοπροστασίας και να συνεργάζονται με τις Περιφέρειες στην καταγραφή και αξιολόγηση των πλημμυρικών κινδύνων.

**2. Αρμοδιότητες Περιφερειών – Ρέματα, Αποδέκτες και Μεγάλα Έργα**
Οι Περιφέρειες φέρουν την ευθύνη για την αντιπλημμυρική προστασία σε ευρύτερη κλίμακα, εστιάζοντας σε ρέματα, ποτάμια, αγωγούς μεγάλης κλίμακας και κεντρικά αντιπλημμυρικά έργα.

* **Καθαρισμός ρεμάτων και ποταμών:** Σύμφωνα με το σημείο 6.2.1.92, οι Περιφέρειες είναι υπεύθυνες για τον καθαρισμό ποταμών και ρεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της απομάκρυνσης φερτών υλικών, της διαμόρφωσης κοίτης, παρεμβάσεων σε πρανή και διευθέτησης ροής.
* **Αντιπλημμυρικά έργα υπερτοπικής σημασίας:** Περιλαμβάνουν μεγάλα έργα διευθέτησης ρεμάτων, έργα απορροής σε βασικούς άξονες, ενίσχυση τεχνικών έργων (γέφυρες, οχετοί) και αποστραγγιστικά συστήματα με διαπεριφερειακή σημασία.
* **Πολιτική Προστασία – Περιφερειακός Συντονισμός:** Σύμφωνα με τα σημεία 3.1.3.8 – 3.1.3.10, οι Περιφέρειες συντονίζουν τα μέτρα Πολιτικής Προστασίας σε περιφερειακό επίπεδο, εποπτεύουν τους Δήμους σε θέματα προετοιμασίας, εισηγούνται την κήρυξη περιοχών σε έκτακτη ανάγκη και κινητοποιούν μηχανήματα έργων, ιδιαίτερα όταν οι πλημμύρες υπερβαίνουν τις δυνατότητες ενός δήμου.

**3. Διαχείριση Έκτακτων Αναγκών**
Ο νέος Κώδικας οργανώνει την απόκριση σε πλημμύρες σε τρεις βαθμίδες:

* **Πρώτη αντίδραση – Δήμοι:** Οι Δήμοι ενεργοποιούν τοπικά σχέδια, συνεργεία καθαρισμού, μηχανήματα για άρση εμποδίων και ομάδες υποστήριξης πολιτών. Μπορούν να εκδίδουν αποφάσεις για κλείσιμο σχολείων, διακοπή λειτουργίας δομών και περιορισμό κυκλοφορίας.
* **Περιφερειακός Συντονισμός – Περιφέρειες:** Όταν η κατάσταση ξεπερνά τις δυνατότητες ενός Δήμου, οι Περιφέρειες κινητοποιούν εφεδρικά μηχανήματα, συντονίζουν Πυροσβεστική, ΕΛΑΣ, Δήμους, ΕΚΑΒ, διαχειρίζονται κρίσιμες υποδομές και οργανώνουν επιχειρήσεις διάσωσης. Έχουν αρμοδιότητα να εισηγούνται κήρυξη έκτακτης ανάγκης.
* **Κεντρικός συντονισμός – Πολιτική Προστασία & Υπουργεία:** Σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών, ενεργοποιείται η Εθνική Πολιτική Προστασία, διατίθενται εθνικοί πόροι και παρεμβαίνει η Πυροσβεστική, αρμόδια για απεγκλωβισμούς και αντλήσεις υδάτων.

**Συνοπτική Σύγκριση Αρμοδιοτήτων Δήμων – Περιφερειών:**
| Θέμα | Δήμος | Περιφέρεια |
| :————————— | :—————————————– | :————————————— |
| Φρεάτια ομβρίων (δημοτικοί) | ✔ Στους δημοτικούς δρόμους | ❌ Όχι |
| Φρεάτια (βασικό/περιφερειακό) | ❌ Όχι | ✔ Ναι |
| Ρέματα & ποτάμια | ❌ Όχι | ✔ Καθαρισμός & έργα |
| Αντιπλημμυρικά έργα | ✔ Μικρής κλίμακας | ✔ Μεγάλης κλίμακας |
| Πρώτη απόκριση | ✔ Δήμος | ✔ Περιφερειακός συντονισμός |
| Κήρυξη έκτακτης ανάγκης | ❌ | ✔ Εισήγηση & συντονισμός |
| Μέτρα για σχολεία/δομές | ✔ Απόφαση Δημάρχου | ❌ Δεν προβλέπεται |

Επιπλέον, ο νέος Κώδικας προβλέπει ρητά την “εποπτεία/επίβλεψη/κατεύθυνση/συντονισμό” των Δήμων από τις Περιφέρειες σε θέματα προετοιμασίας Πολιτικής Προστασίας, όπως αναφέρεται στο Βιβλίο Γ. Η Περιφέρεια παρακολουθεί την ετοιμότητα των Δήμων, παρέχει κατευθύνσεις και συντονίζει τη δράση τους σε περιφερειακά ή εθνικά προβλήματα.

Παρά τις προσπάθειες, ο νέος κώδικας δεν επιτυγχάνει τον απόλυτα ξεκάθαρο καταμερισμό ευθυνών, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερήσεις και να επηρεάσει την ταχύτητα και τον συντονισμό της δράσης σε έντονες πλημμυρικές περιόδους. Η εξειδικευμένη καταγραφή των διαστάσεων των τοπικών φαινομένων παραμένει ένα κρίσιμο ζητούμενο, καθώς οι εστίες καταστροφών συχνά λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία.

Ο κώδικας περιλαμβάνει επίσης σημαντικούς ορισμούς, όπως “αρμοδιότητα”, “αρχή της εγγύτητας”, “αρχή της επικουρικότητας”, “διαχείριση”, “έλεγχος”, “εποπτεία”, “σχεδίαση” και “συντονισμός”, συμβάλλοντας στη σαφέστερη κατανόηση του πλαισίου λειτουργίας των δημόσιων φορέων.