Χαρτογραφώντας τα μυστικά της ελληνικής γης: Επιστήμονες αποκαλύπτουν νέα σεισμικά ρήγματα

Επιστήμονες από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) σε συνεργασία με ειδικούς από τη Νέα Ζηλανδία, προχώρησαν σε μια εκτενή χαρτογράφηση ολόκληρης της χώρας, με στόχο τον εντοπισμό και την καταγραφή των ενεργών ρηγμάτων στην χερσαία Ελλάδα. Χρησιμοποιώντας λεπτομερή Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους (DEMs) από το Ελληνικό Κτηματολόγιο, η διεθνής ερευνητική ομάδα αποκάλυψε εκατοντάδες νέα σεισμικά ρήγματα, ενώ παράλληλα αποτύπωσε με μεγαλύτερη πληρότητα τα ήδη γνωστά. Το αποτέλεσμα είναι η AFG (Active Faults Greece), η πρώτη βάση δεδομένων ενεργών ρηγμάτων στην Ελλάδα, η οποία βασίζεται στο σεισμικό αποτύπωμα των ρηγμάτων πάνω στο ανάγλυφο και δημοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Scientific Data.

Η γεωλογική μηχανή πίσω από τις δραματικές αντιθέσεις του ελληνικού τοπίου, όπως επισημαίνει η διεθνής επιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από τους Dr John Begg, Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου, Dr Dave Heron και Prof. Andy Nicol, είναι αέναη. Η Ελλάδα, βρισκόμενη στη σύγκλιση των τεκτονικών πλακών της Αφρικής και της Ευρασίας, υφίσταται συνεχείς παραμορφώσεις. Το ανάγλυφό της αλλάζει διαρκώς, κυρίως λόγω της δράσης ενεργών σεισμικών ρηγμάτων. Ωστόσο, πολλά από αυτά παραμένουν κρυμμένα κάτω από τη βλάστηση, εντός των αστικών περιοχών ή λόγω της πολυπλοκότητας του ίδιου του εδάφους. Με την οικονομία της χώρας να στηρίζεται όλο και περισσότερο στον τουρισμό και με φιλοδοξίες για να γίνει ενεργειακός κόμβος στην Ανατολική Μεσόγειο, η Ελλάδα χρειάζεται επειγόντως βαθύτερη κατανόηση της διασποράς των σεισμικών πηγών. Αυτό απαιτεί λεπτομερή χαρτογράφηση των ενεργών ρηγμάτων σε όλη την χερσαία και υποθαλάσσια έκτασή της.

Η AFG προσφέρει στην επιστημονική κοινότητα τον πρώτο πανελλαδικό χάρτη ενεργών ρηγμάτων, βασισμένο στη μορφολογία του αναγλύφου, σε συνεπή κλίμακα 1:25.000. Η βάση δεδομένων περιλαμβάνει 3.815 ίχνη ρηγμάτων, ομαδοποιημένα σε 892 ρήγματα, με πάνω από τα μισά να χαρτογραφούνται για πρώτη φορά. Επίσης, καταγράφονται 35 επιφανειακές διαρρήξεις που σχετίζονται με ιστορικούς σεισμούς. Κάθε ρήγμα ταξινομείται ως ενεργό (όταν το ανάγλυφο έχει παραμορφωθεί πρόσφατα), πιθανώς ενεργό (όταν το ρήγμα διακρίνεται αλλά η ενεργότητά του είναι λιγότερο σαφής), ή αβέβαιο (όταν χρειάζονται περισσότερες παρατηρήσεις).

Η ερευνητική ομάδα επισημαίνει ότι η ένταση του αποτυπώματος των ρηγμάτων στο ανάγλυφο παρέχει επιπλέον πληροφορίες: ίχνη που μοιάζουν με «μαχαιριές» υποδεικνύουν πρόσφατη δράση (πιθανώς εντός του Ολόκαινου, δηλαδή τα τελευταία 10.000 χρόνια), ενώ πιο στρογγυλεμένα αποτυπώματα αντιστοιχούν σε παλαιότερους σεισμούς. Συνολικά, περισσότερα από 2.000 ίχνη ρηγμάτων στην AFG χαρακτηρίζονται ως ενεργά και περίπου 1.600 ως πιθανόν ενεργά. Η ανάλυση αποκάλυψε επίσης ότι πάνω από τα μισά ενεργά ρήγματα της Ελλάδας επηρεάζουν τη ροή των ποταμών, την εναπόθεση ιζημάτων και διαμορφώνουν τα όρια μεταξύ βουνών και κοιλάδων, υποδεικνύοντας ότι ορισμένα ενεργά ρήγματα παραμένουν αόρατα, «θαμμένα» κάτω από νεότερα ιζήματα.

Η τεχνολογία των ψηφιακών μοντέλων υψομέτρου (DEMs) έχει φέρει επανάσταση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη Γη. Αυτά τα μοντέλα επιτρέπουν στους επιστήμονες να «διαβάζουν» το έδαφος και τις κινήσεις του με πρωτοφανή ακρίβεια. Ένα DEM δεν είναι απλώς ένας χάρτης, αλλά μια τρισδιάστατη αναπαράσταση της επιφάνειας της γης, όπου κάθε σημείο έχει ένα ύψος, επιτρέποντας την οπτικοποίηση της πολυπλοκότητας του εδάφους και τον εντοπισμό δομών αόρατων με γυμνό μάτι. Για τον γεωμορφόλο, η επιφάνεια της γης είναι ένα βιβλίο που αφηγείται την ιστορία των τεκτονικών κινήσεων και των δονήσεων του χρόνου. Στα ψηφιακά μοντέλα, οι επιστήμονες αναζητούν συστηματικά ενδείξεις ενεργών ρηγμάτων, μελετώντας το τοπίο απογυμνωμένο από βλάστηση ή αστικές κατασκευές.

Η χαρτογράφηση ενεργών ρηγμάτων έχει κρίσιμες πρακτικές επιπτώσεις για την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα των υποδομών. Όπως δήλωσε η Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου, κύρια ερευνήτρια του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο σχεδιασμός υποδομών όπως οδικοί άξονες, γέφυρες, φράγματα και ενεργειακές μονάδες, πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη διασπορά των ενεργών σεισμικών πηγών. Οι πληροφορίες από την AFG, σε συνδυασμό με ενόργανες καταγραφές σεισμών και εδαφικών παραμορφώσεων, μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τα ελληνικά μοντέλα σεισμικής επικινδυνότητας.

Ο Dr John Begg, βασικός συντελεστής της AFG, υπογραμμίζει ότι η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί. Η ερμηνεία των DEMs απαιτεί την εμπειρία του γεωλόγου, ο οποίος μπορεί να διακρίνει ένα τεκτονικό μέτωπο από μια επιφάνεια διάβρωσης. Οι ψηφιακές ενδείξεις επικυρώνονται μέσω κριτηρίων ενεργότητας ρηγμάτων, επιτόπιων παρατηρήσεων και σύγκρισης με υπάρχουσες μελέτες. Η δύναμη της AFG έγκειται ακριβώς στον συνδυασμό τεχνολογικών εργαλείων με δεκαετίες γεωλογικής γνώσης.

Η προσεκτική παρατήρηση, σε συνδυασμό με την εμπειρία του παρατηρητή, είναι ικανή να διακρίνει τα ίχνη που προκλήθηκαν από σεισμούς από αυτά που δημιουργήθηκαν από φυσική διάβρωση ή ανθρώπινες δραστηριότητες. Ειδικές απεικονίσεις, όπως οι “hillshades” και τα “slopemaps”, αποκαλύπτουν ότι η αναστροφή μιας κοιλάδας, η εκτροπή ενός ποταμού ή το τριγωνικό μέτωπο ενός βουνού αποτελούν αλάνθαστα “γεωμορφολογικά αποτυπώματα” σεισμών του παρελθόντος κατά μήκος ενεργών ρηγμάτων.

Η βάση δεδομένων AFG είναι ελεύθερα προσβάσιμη. Μέσω ενός διαδραστικού χάρτη της Ελλάδας, μηχανικοί, ερευνητές και πολίτες μπορούν να ενημερωθούν για τη θέση των ενεργών ρηγμάτων στην περιοχή τους και τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Η AFG – Active Faults Greece φιλοδοξεί να συμβάλει στις εθνικές προσπάθειες καταγραφής των ενεργών σεισμικών πηγών στην Ελλάδα και να λειτουργήσει ως πρότυπο για άλλες σεισμικά ενεργές χώρες.