Η Ερυθρά Θάλασσα αποκαλύπτει μυστικά 12.000 ετών: Νέα έρευνα σε ιζήματα από την ελληνική αποστολή του ΑΙΓΑΙΟ

Το 2013, το ελληνικό ωκεανογραφικό σκάφος ΑΙΓΑΙΟ πραγματοποίησε μια από τις πιο απαιτητικές αποστολές της ιστορίας του, εστιάζοντας στη διεθνή επιστημονική έρευνα της Ερυθράς Θάλασσας κάτω από εξαιρετικά δύσκολες καιρικές συνθήκες. Δώδεκα χρόνια αργότερα, ένα νέο άρθρο, βασισμένο στο υλικό αυτής της ιστορικής αποστολής, προσφέρει μια ανασύνθεση των περιβαλλοντικών και κλιματικών μεταβολών της περιοχής κατά τα τελευταία 12.000 χρόνια.

Το σκάφος ΑΙΓΑΙΟ του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), παρότι έχει συμμετάσχει σε ερευνητικές αποστολές σε Μαύρη Θάλασσα και δυτική Μεσόγειο, το 2013 έφτασε στο νοτιότερο σημείο της πορείας του: στη νοτιοανατολική Ερυθρά Θάλασσα, σε απόσταση 3.000 χιλιομέτρων από τον Πειραιά. Η συνεργασία με το βρετανικό Πανεπιστήμιο του Γιορκ και το Saudi Geological Survey, με τη χρηματοδότηση του European Research Council, ήταν καθοριστική για την επιτυχία της έρευνας.

Ο αρχικός στόχος της αποστολής ήταν η λεπτομερής χαρτογράφηση και μελέτη της υφαλοκρηπίδας της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή των νησιών Φαραζάν, ενός συμπλέγματος με πάνω από 80 κοραλλιογενή νησιά και πλούσια θαλάσσια ζωή. Στην περιοχή εντοπίστηκαν πολλές, απομονωμένες λεκάνες, με διαμέτρους από τρία έως πέντε χιλιόμετρα και βάθη που κυμαίνονται από 150 έως 500 μέτρα. Σε παγετώδεις περιόδους, όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν 120 μέτρα χαμηλότερη, αυτές οι λεκάνες λειτουργούσαν ως λίμνες. Η συλλογή δειγμάτων ιζημάτων από τον βυθό αυτών των λεκανών αποσκοπούσε στη διερεύνηση της παλαιότερης ποιότητας του νερού (αν ήταν γλυκό και πόσιμο) και του ρόλου τους ως πόλος έλξης για τους προϊστορικούς ανθρώπους, αλλά και στη μελέτη των περιβαλλοντικών συνθηκών στην περιοχή ανά τους αιώνες.

**Αντίξοες Συνθήκες και Μοναδικό Επιστημονικό Υλικό**

Η αποστολή διεξήχθη κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, όπως περιέγραψε ο επικεφαλής και διευθυντής Ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ, Δημήτρης Σακελλαρίου. Η εξωτερική θερμοκρασία έφτανε τους 40 βαθμούς Κελσίου, με υψηλή υγρασία και ατμοσφαιρική σκόνη, καθιστώντας τις ημερήσιες εργασίες αφόρητες. Ως εκ τούτου, οι δειγματοληψίες ιζημάτων και νερού αναγκαστικά πραγματοποιούνταν μετά τη δύση του ηλίου. Επιπλέον, η θερμοκρασία της θάλασσας, που υπερέβαινε τους 30-35 βαθμούς Κελσίου, προκαλούσε συχνά μηχανολογικά προβλήματα στις μηχανές του πλοίου. «Ήταν ίσως το πιο δύσκολο ερευνητικό ταξίδι της 30ετούς καριέρας μου στο ΕΛΚΕΘΕ και στις αποστολές με το ΑΙΓΑΙΟ», δήλωσε ο κ. Σακελλαρίου, τονίζοντας παράλληλα την τεράστια επιτυχία της αποστολής και τη μοναδική επιστημονική αξία των συλλεχθέντων στοιχείων. Τόνισε, δε, ότι με την ηλικία των 40 ετών, το ΑΙΓΑΙΟ δυσκολεύεται πλέον σε τέτοιου είδους αποστολές, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη αντικατάστασής του με ένα σύγχρονο ερευνητικό σκάφος, για να διατηρήσει η Ελλάδα τη θέση της στη διεθνή θαλάσσια έρευνα.

Τα πολύτιμα επιστημονικά στοιχεία της αποστολής του 2013 συνεχίζουν να αναλύονται παγκοσμίως. Η γεωλόγος Φραντζέσκα Παράσχου, τότε υποψήφια διδάκτορας, επικεντρώθηκε σε έναν πυρήνα ιζήματος για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη νότια Ερυθρά Θάλασσα τα τελευταία δώδεκα χιλιάδες χρόνια. «Στόχος μας ήταν η παλαιοπεριβαλλοντική αναπαράσταση της περιοχής μέσω γεωχημικών δεικτών, εξετάζοντας την προσαρμογή του ιδιαίτερου θαλάσσιου οικοσυστήματος στις κλιματικές μεταβολές μετά την τελευταία παγετώδη περίοδο, όταν η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε σημαντικά», ανέφερε η κ. Παράσχου.

Η νότια Ερυθρά Θάλασσα υπήρξε ένα από τα περάσματα του Homo sapiens από την Αφρική προς την Ευρασία σε περιόδους χαμηλότερης στάθμης θάλασσας. Η περιοχή φιλοξενεί μοναδικά παγκοσμίως περιβάλλοντα και βιοκοινωνίες, τα οποία έχουν μελετηθεί ελάχιστα, ενώ τα παράκτια τοπία της διατηρούν αρχεία περιβαλλοντικών αλλαγών. Λόγω ελλείψεων σε εξειδικευμένες υποδομές στην Ελλάδα, η κ. Παράσχου πραγματοποίησε αναλύσεις του δείγματος σε πανεπιστήμια της Γερμανίας και των ΗΠΑ.

Ο καθηγητής Ανδρέας Κουτσοδενδρής από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, περιέγραψε το υλικό ως μοναδικό, με έντονο πράσινο χρώμα και ιδιαίτερη οσμή, προερχόμενο από βιογενή ύλη και οργανικό υλικό από ακραίες βιοκοινωνίες που ευδοκιμούν σε περιβάλλοντα υψηλών θερμοκρασιών, μεγάλης αλατότητας και έντονης εξάτμισης.

Ο κ. Κουτσοδενδρής υπογράμμισε τη σημασία της Ερυθράς Θάλασσας για πολλαπλά επιστημονικά πεδία: στην παλαιοανθρωπολογία ως γέφυρα για την κατανόηση της εξέλιξης του ανθρώπου, στην παλαιοκλιματολογία για πληροφορίες σχετικά με κλιματικές αλλαγές σε ακραία περιβάλλοντα, στην παλαιοωκεανογραφία για λεπτομερή καταγραφή της αλλαγής της στάθμης της θάλασσας, καθώς και στη βιολογία και τη μελέτη σύγχρονων περιβαλλόντων, ιδιαίτερα των κοραλλιογενών υφάλων που απειλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.