Περιβάλλον: Πώς η βιομηχανία μάς δηλητηρίαζε ανενόχλητη με μόλυβδο για μισό αιώνα

Εκατομμύρια τόνοι ανθρωπογενούς μολύβδου κυλούν ακόμα στις φλέβες του πλανήτη
Η εμπλουτισμένη με τετρααιθυλιούχο μόλυβδο βενζίνη δεν έβλαψε φυσικά μόνο τους εργαζόμενους στην Ethyl, αλλά ύπουλα και σταθερά δηλητηρίασε όλο τον πλανήτη και κάθε είδους ζωής επάνω σε αυτόν.

Ήταν μόλις στα μέσα του ’70 που οι ΗΠΑ άρχισαν να την αποσύρουν σταδιακά από την αγορά. Απαγόρευσαν την πώλησή της την 1η Ιανουαρίου 1996 και εξαλείφθηκε εντελώς το 1999. Η ΕΕ την απαγόρευσε οριστικά την 1η Ιανουαρίου 2000. Θα δούμε αργότερα πως αυτό ήταν το αποτέλεσμα της εργώδους προσπάθειας και των τεράστιων ψυχικών αντοχών ενός άλλου επιστήμονα.

Καθώς, όπως αναφέρθηκε, ο μόλυβδος δεν αποσυντίθεται ποτέ, υπολογίζεται ότι τα 7 εκατομμύρια τόνοι μολύβδου που απελευθερώθηκαν με την καύση της βενζίνης μόνο στις ΗΠΑ τον 20ο αιώνα παραμένουν στο έδαφος, τον αέρα, το νερό και σε κάθε ζωντανό οργανισμό. Παγκοσμίως, υπολογίζεται ότι η έκθεση του σύγχρονου ανθρώπου στον μόλυβδο είναι 300 με 500 φορές μεγαλύτερη σε σύγκριση με το παρελθόν και με τα φυσιολογικά επίπεδα. Επίσημη βρετανική μελέτη του 1983 κατέληγε ότι «είναι αμφίβολο αν κάποιο μέρος της επιφάνειας της γης ή κάποια μορφή ζωής παραμένουν αμόλυντα από τον ανθρωπογενή μόλυβδο».

Κι ενώ ο μόλυβδος από τις εξορύξεις, τις μπογιές και άλλες πηγές συνιστά ακόμα σοβαρό περιβαλλοντικό κίνδυνο, αμερικανική κρατική μελέτη υπολόγισε ότι ήταν η καύση της βενζίνης που απελευθέρωσε το 90% του μολύβδου που υπήρχε στην ατμόσφαιρα από το 1920 έως το 2000.

Όπως σημείωνε στη μεγάλη έρευνα που δημοσίευσε το 2000 το περιοδικό Nation, μετά την εξάλειψη της βενζίνης με μόλυβδο στις ΗΠΑ, τα επίπεδα μολύβδου στο αίμα των Αμερικανών έχουν μειωθεί κατά 75% κατά μέσο όρο. Μελέτη του 1985 υπολόγισε ότι περισσότεροι από 5.000 Αμερικανοί πέθαιναν ετησίως από καρδιακό νόσημα σχετιζόμενο με τον μόλυβδο πριν την κατάργηση της βενζίνης. Άλλη μελέτη αμερικανικού κρατικού ινστιτούτου υπολόγισε ότι ο μόλυβδος στο αίμα έως και 2 εκατομμυρίων παιδιών μειωνόταν κάθε χρόνο σε επίπεδα κάτω του ορίου τοξικότητας μεταξύ του 1970 και του 1987 παράλληλα με τη μείωση της χρήσης της δηλητηριώδους βενζίνης. Από το 1927 έως το 1987, υπολογίζεται ότι 68 εκατομμύρια παιδιά είχαν εκτεθεί σε επίπεδο τοξικότητας στο μόλυβδο από τη βενζίνη.

Βίαιο έγκλημα και μόλυβδος
Τα παιδιά είναι τα πλέον ευάλωτα από την έκθεση στον μόλυβδο. Οι συνέπειες περιλαμβάνουν μειωμένο δείκτη ευφυΐας, μαθησιακές δυσκολίες, μειωμένη ακοή, προβλήματα συμπεριφοράς και ανάπτυξης. Στη Βενεζουέλα, που η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία διέθετε μόνο βενζίνη με μόλυβδο μέχρι το 1999, έκθεση έδειξε ότι στο 63% των νεογνών ανιχνευόταν μόλυβδος πάνω από τα αμερικανικά επιτρεπτά όρια.

Κι ένα ακόμα συγκλονιστικό εύρημα: Τη δεκαετία του ’90, τα βίαια εγκλήματα στις ΗΠΑ άρχισαν να μειώνονται. Η οικονομολόγος Τζέσικα Ρέις διεξήγαγε έρευνα για το αν σχετιζόταν με το ότι τα παιδιά πλέον μεγάλωναν λιγότερα εκτεθειμένα στο μόλυβδο. Συγκρίνοντας στοιχεία για το πότε διαφορετικές πολιτείες των ΗΠΑ είχαν εγκαταλείψει τη βενζίνη με μόλυβδο κατέληξε ότι περισσότερο από το 56% της μείωσης στα εγκλήματα ήταν ότι επειδή τα αυτοκίνητα χρησιμοποιούσαν αμόλυβδη βενζίνη. Άλλη έρευνα κατέληξε σε παρόμοιο συσχετισμό μεταξύ σωλήνων νερού με μόλυβδο και αστικού εγκλήματος.

Κι όμως, υπήρχε εναλλακτική
Το χειρότερο σε όλη αυτή την ιστορία ήταν πως το ρίσκο της βενζίνης με μόλυβδο δεν ήταν καν απαραίτητο για τη βελτίωση της λειτουργίας των αυτοκινήτων. Αποδεδειγμένα υπήρχε εναλλακτική. Σύμφωνα με αρκετές πηγές, πριν τον τετρααιθυλικό μόλυβδο, ο Μίντζλεϊ είχε ανακαλύψει ότι η αιθανόλη (η γνωστή μας αιθυλική αλκοόλη που χρησιμοποιείται στα ποτά) μπορούσε επίσης να λύσει το πρόβλημα του χτυπήματος στις μηχανές των αυτοκινήτων, χωρίς καθόλου επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία. Ο δε Μίντζλεϊ είχε οδηγήσει χρησιμοποιώντας τέτοια βενζίνη σε συνέδριο μηχανικών, όπου και μίλησε για τα οφέλη της.

Γιατί, λοιπόν, επιλέχθηκε ο μόλυβδος; Οι κυνικοί συγκλίνουν στο ότι αφενός κι ο τελευταίος αγρότης μπορούσε να παράγει αιθανόλη από σιτάρι, αφετέρου η παραγωγή αιθανόλης από μόνη της δεν μπορούσε να πατενταριστεί. Άρα το περιθώριο κέρδους ήταν απείρως μικρότερο από την εκδοχή του τετρααιθυλιούχου μολύβδου που ήταν φθηνό να παραχθεί και μπορούσε να πατενταριστεί. Επιπλέον, οι πετρελαϊκές εταιρείες δεν θα έβλεπαν με καλό μάτι την αιθανόλη ως καύσιμο. Και κάπως έτσι, βάζοντας στη ζυγαριά από τη μια τα υπερκέρδη μιας χούφτας ανθρώπων και από την άλλη την υγεία όλου του πλανήτη, θυσιάστηκε το δεύτερο.

Έγινε λοιπόν μια συστηματική, οργανωμένη, και τελικά απόλυτα επιτυχημένη προσπάθεια να κουκουλωθούν οι απόλυτα βλαβερές συνέπειες του προϊόντος.

Κι αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να θυμόμαστε καλά στην επόμενη μάχη για το περιβάλλον.