Η Αθηναϊκή Λέσχη: 150 χρόνια ιστορίας, προσφοράς και πολιτισμού

Η Αθηναϊκή Λέσχη, ένας θεσμός που σιωπηλά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πρωτεύουσας και της χώρας, γιόρτασε πρόσφατα τα 150 χρόνια της. Με αυστηρά κριτήρια επιλογής μελών και επιμέλεια στην τήρηση του ενδυματολογικού κώδικα και της ευπρεπούς συμπεριφοράς, η Λέσχη διατηρεί τη μακροημέρευσή της, έχοντας ως μοναδικό δυσάρεστο σημείο την περίοδο του Διχασμού. Ο Εσωτερικός Κανονισμός ορίζει τη συμπεριφορά των μελών με στόχο τον σεβασμό και την αποφυγή προσβολής της αξιοπρέπειας ή των πεποιθήσεων των άλλων.

Η ίδρυση της Αθηναϊκής Λέσχης το 1875 συμπίπτει με μια περίοδο που η Αθήνα ήταν μια πόλη περίπου 50.000 κατοίκων. Είκοσι επιφανή μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας, επηρεασμένα από τα πρότυπα των αγγλικών λεσχών, αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια κλειστή λέσχη ανδρών, κοινωνικού και πολιτιστικού χαρακτήρα. Αρχικά, στεγάστηκε σε ένα σπίτι στην οδό Αιόλου, γνωστό ως «οικία Μελά», και στη συνέχεια στην «οικία Πάππου» στους Αγίους Θεοδώρους. Το 1897, η Λέσχη εγκαταστάθηκε μόνιμα σε ένα αρχοντικό στην οδό Πανεπιστημίου, το οποίο αγόρασε από τη χήρα του Μιχαήλ Μελά.

Το 1907, η Λέσχη προέβη στην αγορά του κτιρίου για 285.000 δραχμές και ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Αναστάση Μεταξά τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, η Λέσχη μεταφέρθηκε προσωρινά στο σπίτι του Χατζηανέστη στην οδό Σταδίου. Το 1914, αγοράστηκε και το διπλανό σπίτι της χήρας του Παύλου Μελά, με σκοπό την ενοποίηση των δύο κτιρίων. Το νέο, ενιαίο μέγαρο, σχεδιάστηκε από τους Αναστάση Μεταξά, Μιλτιάδη Αξελό και Βασίλη Κουρεμένο. Το ιστορικό αυτό κτίριο κατεδαφίστηκε το 1969, για να δώσει τη θέση του στο σύγχρονο κτίριο που γνωρίζουμε σήμερα, επί των οδών Αμερικής και Ελευθερίου Βενιζέλου (Πανεπιστημίου), κατά την προεδρία του Κωνσταντίνου Ζαρίφη. Η ανέγερση του νέου κτιρίου, σε σχέδια του Εμμανουήλ Βουρέκα, ολοκληρώθηκε το 1971 και περιλαμβάνει οκτώ ορόφους, υπόγεια, ισόγεια καταστήματα και μεσόροφο.

Η Αθηναϊκή Λέσχη διαδραμάτισε ενεργό ρόλο σε κρίσιμες στιγμές της ελληνικής ιστορίας. Το 1914, συνέβαλε στην ενίσχυση του Ελληνικού Στόλου προσφέροντας χίλιες χρυσές λίρες για την παραγγελία του θωρηκτού «Σαλαμινία». Παρόμοια, διέθεσε σημαντικά ποσά για τον Αγώνα της Βορείου Ηπείρου και για τα θύματα της πολεμικής δεκαετίας 1912-1922. Κατά τον πόλεμο του 1940-41, προσέφερε 500.000 δραχμές, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής και για πολλά χρόνια μετά, διατηρούσε αναρρωτήριο στην Κηφισιά για παιδιά με φυματίωση. Η Λέσχη «υιοθέτησε» ένα κατεστραμμένο χωριό στην Ήπειρο, το Μαυροβούνι. Το 1974, συνέβαλε οικονομικά στην Κύπρο, προσφέροντας 200.000 δραχμές για τον πόλεμο και επιπλέον 45.000 δραχμές για την αποστολή παιχνιδιών σε μικρά προσφυγόπουλα.

Η Λέσχη διαθέτει μια αξιόλογη συλλογή έργων τέχνης, που συγκεντρώθηκε κυρίως τα πρώτα εκατό χρόνια της λειτουργίας της, μέσω δωρεών και αγορών. Η συλλογή περιλαμβάνει ρολόγια, κηροπήγια, σερβίτσια, βάζα, αρχαία αγγεία, κινέζικα αντικείμενα και πίνακες σημαντικών Ελλήνων ζωγράφων, όπως Γ. Ιακωβίδης, Θαλ. Φλωρά-Καραβία, Ν. Οθωναίος, Αιμ. Προσαλέντης και Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Σημαντική είναι η παρουσία προσωπογραφιών, συμπεριλαμβανομένων 18 έργων των Ν. Λύτρα, Ν. Οθωναίου, Γ. Κοσμαδόπουλου, Ι. Μόραλη, Α. Βουρλούμη, που απεικονίζουν τους προέδρους της Λέσχης, καθώς και 8 ελαιογραφίες και παστέλ των Γ. Ιακωβίδη, Δ. Γερανιώτη, που αναπαριστούν μέλη της Λέσχης που έπεσαν στους απελευθερωτικούς πολέμους. Μεταξύ αυτών, ξεχωρίζουν οι μορφές του Περικλή Βαρατάση, Κωνσταντίνου Μάνου, Εμμανουήλ Αντωνιάδη, Βασίλη Καψαμπέλη, Γεώργιου Κολοκοτρώνη, Αντώνη Αλμέιδα, Ζαφείρη Μάτσα και Δημήτρη Μελετόπουλου.

Στη βιβλιοθήκη της Λέσχης φυλάσσεται η μεγάλη «Χάρτα» του Ρήγα Φερραίου (έκδοση Βιέννης 1797). Η Αθηναϊκή Λέσχη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προώθηση των Καλών Τεχνών στην Ελλάδα, μέσω αγορών γλυπτών και πινάκων. Στη Λέσχη πραγματοποιήθηκε και η πρώτη έκθεση ζωγραφικής στην Αθήνα, με έργα των Γύζη, Ράλλη, Γιαλλινά και Λεμπέση. Επίσης, το παιχνίδι «Εκαρτέ» κυριαρχούσε στα μέλη της, ένα ομαδικό και τεχνικό παιχνίδι που ξεκινούσε τα βράδια και διαρκούσε έως τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες, όπως μαρτυρούν και τα σκίτσα διάσημων παικτών που φιλοτέχνησε ο Άλκης Παπαδημητρίου.