Κίνδυνος πυρηνικής κρίσης: Η αποσύνθεση του ελέγχου των όπλων και η άνοδος της Κίνας

Το διεθνές περιβάλλον χαρακτηρίζεται από αυξημένη ευφλεκτότητα, καθώς η αποσάθρωση του πλαισίου ελέγχου των πυρηνικών εξοπλισμών, η επικείμενη λήξη της συνθήκης New Start και η ταχεία ενίσχυση του κινεζικού πυρηνικού οπλοστασίου ωθούν τον κόσμο προς μια δυνητικά ανεξέλεγκτη πυρηνική κρίση. Το νομικό και θεσμικό οικοδόμημα, που για δεκαετίες ρύθμιζε τον έλεγχο των πυρηνικών, απειλείται με περαιτέρω αποσύνθεση το 2026, σε μια περίοδο έντονης γεωπολιτικής ρευστότητας.

Δύο κομβικά γεγονότα εντός του πρώτου εξαμήνου του 2026 αναμένεται να διαμορφώσουν τις εξελίξεις: η λήξη, στις 5 Φεβρουαρίου, της διμερούς αμερικανορωσικής συνθήκης New Start και η Διάσκεψη Αναθεώρησης (Revcon) της Συνθήκης Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT), τον Απρίλιο στη Νέα Υόρκη. Η Revcon, η οποία πραγματοποιείται ανά τέσσερα ή πέντε χρόνια, έχει ως πρωταρχικό στόχο τη διατήρηση της ισχύος της NPT, του ακρογωνιαίου λίθου της διεθνούς πυρηνικής ασφάλειας. Ωστόσο, στις δύο προηγούμενες διασκέψεις, τα 191 κράτη-μέλη απέτυχαν να καταλήξουν σε τελικό κείμενο, μια εξέλιξη που, σύμφωνα με ειδικούς, είναι πιθανό να επαναληφθεί και το 2026.

Η πρόεδρος του Bulletin of the Atomic Scientists, Αλεξάντρα Μπελ, εξέφρασε τον περασμένο Δεκέμβριο έντονες ανησυχίες, χαρακτηρίζοντας τις προοπτικές του οικοδομήματος του ελέγχου των πυρηνικών ως “δυσοίωνες” και την επικείμενη Revcon ως “ιδιαίτερα δύσκολη”. Από ρωσικής πλευράς, ο Αντον Χλοπκόφ, διευθυντής του Κέντρου Σπουδών για την Ενέργεια και την Ασφάλεια της Μόσχας, τόνισε σε διαδικτυακή διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών ότι ο κόσμος βρίσκεται “στο σημείο της σχεδόν καθολικής αποξήλωσης” του συστήματος ελέγχου, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για διαφύλαξη των όσων μηχανισμών παραμένουν λειτουργικοί.

Το 2025, το πυρηνικό σκηνικό επιβαρύνθηκε περαιτέρω από αμερικανικά πλήγματα κατά ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, δοκιμές ρωσικών πυρηνοκίνητων πυραύλων και δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ περί πιθανότητας επανάληψης πυρηνικών δοκιμών. Η Εμανουέλ Ματρ της Fondation pour la recherche stratégique επισημαίνει ότι το σύστημα ελέγχου εξοπλισμών, το οποίο οικοδομήθηκε επί δεκαετίες με κέντρο την Ουάσινγκτον και τη Μόσχα, αποδυναμώνεται πλέον τόσο από την τεχνολογική πρόοδο όσο και από την ενίσχυση της κινεζικής στρατιωτικής ισχύος.

Η ανάδυση ενός τριπολικού πυρηνικού συστήματος, με την Κίνα να αποκτά ολοένα και κεντρικότερο ρόλο, εισάγει πρωτόγνωρες πολυπλοκότητες. Σύμφωνα με αναλύσεις, η αυξανόμενη διασύνδεση πυρηνικών και συμβατικών δυνάμεων, σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες όπως τα υπερηχητικά όπλα και το αμερικανικό πρόγραμμα Golden Dome, μετασχηματίζει την παραδοσιακή πυρηνική αποτροπή σε μια πολυτομεακή έννοια. Η ενισχυόμενη συνεργασία Πεκίνου και Μόσχας περιπλέκει περαιτέρω τους στρατηγικούς υπολογισμούς, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού.

Στο πλαίσιο αυτό, η New Start, η οποία προβλέπει ανώτατα όρια πυρηνικών κεφαλών και μηχανισμούς επιτήρησης, θεωρείται πλέον ιδιαίτερα πιθανό να λήξει χωρίς αντικατάσταση. Η Ματρ υπενθυμίζει ότι βασικές λειτουργίες ελέγχου, όπως οι αμοιβαίες ειδοποιήσεις για μετακινήσεις πυραύλων, έχουν ήδη ατονήσει, αφήνοντας μόνο μια εθελούσια δέσμευση τήρησης ορίων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να είναι διατεθειμένες να αποχωρήσουν από τη New Start, εκτιμώντας ότι δεν εξυπηρετεί πλέον τα στρατηγικά τους συμφέροντα, καθώς περιορίζει μόνο τη σχέση τους με τη Ρωσία. Ταυτόχρονα, η Κίνα, η οποία μέχρι σήμερα απορρίπτει έναν τριμερή διάλογο για τον έλεγχο των εξοπλισμών, ενισχύει ραγδαία το πυρηνικό της οπλοστάσιο. Το International Institute for Strategic Studies αναφέρει ότι το Πεκίνο κατασκευάζει περίπου 100 νέες πυρηνικές κεφαλές ετησίως και πλέον διαθέτει περισσότερες βάσεις διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων από τις ΗΠΑ, ένα στοιχείο που η New Start δεν καλύπτει.