Η ευρωπαϊκή ακροδεξιά παίρνει τα Χριστούγεννα: Νέα μάχη για την ταυτότητα και την κληρονομιά

Ο δημόσιος λόγος της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς διευρύνεται, μετατοπίζοντας το επίκεντρο από παραδοσιακά ζητήματα όπως η μετανάστευση και η ασφάλεια, προς ένα νέο, συναισθηματικά φορτισμένο μέτωπο: τα Χριστούγεννα. Κόμματα και ηγεσίες επιχειρούν να «οικειοποιηθούν» την εορτή, προβάλλοντάς την ως διακριτικό της χριστιανικής ταυτότητας και της πολιτισμικής συνέχειας της Ευρώπης, έναντι ενός «εχθρικού» κοσμικού ή «woke» χώρου που, σύμφωνα με την αφήγησή τους, επιδιώκει την αποδυνάμωσή της.

Η τάση αυτή παραλληλίζεται με το αμερικανικό αφήγημα περί «πολέμου κατά των Χριστουγέννων», που κυριαρχεί εδώ και χρόνια στα δεξιά μέσα ενημέρωσης, με προσωπικότητες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ να ισχυρίζονται ότι «έφεραν πίσω» το «Καλά Χριστούγεννα» ως πράξη αντίστασης στην πολιτική ορθότητα. Στην Ευρώπη, η ίδια γραμμή «μεταφράζεται» σε μια ευρύτερη πολιτισμική αντιπαράθεση, όπου τα Χριστούγεννα καθίστανται το πιο πρόσφατο πεδίο μιας σύγκρουσης για σύμβολα, γλώσσα και δημόσιο χώρο.

Στην Ιταλία, η Τζόρτζια Μελόνι έχει εντάξει την υπεράσπιση των χριστουγεννιάτικων εθίμων στον πυρήνα της πολιτικής της ταυτότητας. Μέσω παρεμβάσεών της, έχει παρουσιάσει τη γιορτή ως κομμάτι της «απειλούμενης» κληρονομιάς της χώρας και έχει καταγγείλει «ιδεολογικές» απόπειρες αλλοίωσής της. Έχει υπερασπιστεί τη δημόσια παρουσία της φάτνης, διερωτώμενη παλαιότερα «Πώς μπορεί η κουλτούρα μου να σε προσβάλλει;» και τονίζοντας ότι τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν τις αξίες της Γέννησης, αντί να συνδέουν τη γιορτή αποκλειστικά με φαγητό και δώρα.

Παρόμοια δυναμική παρατηρείται στη Γαλλία και την Ισπανία, όπου το Εθνικό Μέτωπο και το Vox αντιπαρατίθενται σε κοσμικές ή «ουδέτερες» επιλογές στη δημόσια σφαίρα, υπερασπιζόμενα τη διατήρηση θρησκευτικών συμβόλων σε δημαρχεία και δημόσιους χώρους. Στη Γερμανία, το AfD προειδοποιεί ότι οι χριστουγεννιάτικες αγορές «χάνουν τον γερμανικό χαρακτήρα τους», ενισχύοντας τους ισχυρισμούς ότι μουσουλμανικά έθιμα εκτοπίζουν χριστιανικά, σε μια προσπάθεια να παρουσιάσει τη γιορτή ως πεδίο «άμυνας» απέναντι σε μια πολιτισμική απειλή.

Στην περίπτωση της Μελόνι, το μήνυμα δεν περιορίζεται σε δηλώσεις. Το κόμμα της, οι Αδέλφια της Ιταλίας, έχει μετατρέψει την υπόθεση σε χριστουγεννιάτικο πολιτικό θέαμα. Κάθε Δεκέμβριο διοργανώνει ένα πολιτικό φεστιβάλ με χριστουγεννιάτικη αισθητική, περιλαμβάνοντας Άγιο Βασίλη, παγοδρόμιο και ένα τεράστιο δέντρο φωτισμένο στα χρώματα της ιταλικής σημαίας. Το γεγονός, που παλαιότερα διεξαγόταν πιο διακριτικά προς το τέλος του καλοκαιριού, έχει μεταφερθεί σε εμβληματικό σημείο στο Καστέλ Σαντ’ Άντζελο, προσελκύοντας οικογένειες, τουρίστες και περίεργους επισκέπτες. Η εικόνα είναι χαρακτηριστική: κόσμος προσελκύεται από τα φώτα και τη μουσική, αντιλαμβανόμενος αργότερα ότι βρίσκεται σε πολιτική διοργάνωση, όπου η πολιτική «μαλακώνει» μέσα σε γιορτινό περιτύλιγμα.

Για στελέχη του κόμματος, ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος: οι παραδόσεις αποτελούν «ρίζες» και, ως εκ τούτου, πρέπει να «γιορτάζονται και να προστατεύονται». Ωστόσο, όπως επισημαίνουν αναλυτές, η θρησκεία λειτουργεί συχνά περισσότερο ως πολιτισμικός κώδικας παρά ως πίστη. Ακόμη και αν πολλοί από τους πολιτικούς που ηγούνται της καμπάνιας δεν είναι ιδιαίτερα θρησκευόμενοι και ένα μέρος των ψηφοφόρων τους δεν είναι ενεργά εκκλησιαζόμενο, ο χριστιανισμός αξιοποιείται ως πολιτισμικός δείκτης, ως συνθηματική οριοθέτηση του «εμείς» απέναντι στο «εκείνοι». Σε αυτή τη λογική, η έννοια του «πολιτισμικού χριστιανισμού» γίνεται εργαλείο ταυτότητας και πολιτικής έντασης, ιδίως μετά από περιόδους που στην Ευρώπη κυριάρχησε η αίσθηση «σύγκρουσης πολιτισμών» εξαιτίας τρομοκρατικών επιθέσεων.

Στο ίδιο πλαίσιο, η ακροδεξιά επιχειρεί να αξιοποιήσει τη δυσκολία που συχνά αντιμετωπίζουν οι προοδευτικοί χώροι να μιλούν για θρησκεία στη δημόσια ζωή. Η χρήση ουδέτερων εκφράσεων όπως «καλές γιορτές» προβάλλεται από τα ακροδεξιά κόμματα ως ένδειξη «πολιτισμικής αυτοϋπονόμευσης». Στην Ιταλία, για παράδειγμα, έχουν υπάρξει επιθέσεις από τη Λέγκα και τους Αδελφούς της Ιταλίας εναντίον σχολείων που αφαίρεσαν θρησκευτικές αναφορές από χριστουγεννιάτικα τραγούδια, ενώ στη Γένοβα δεξιοί σχηματισμοί κατηγόρησαν τη δήμαρχο ότι «χαστούκισε την παράδοση» επειδή δεν τοποθέτησε φάτνη στα γραφεία της.

Μέσα σε αυτό το αφήγημα, η φράση «Δεν ντρεπόμαστε να πούμε ‘Καλά Χριστούγεννα’» εμφανίζεται ως πολιτική δήλωση. Η ακροδεξιά προσθέτει ότι αναγνωρίζει τη θρησκευτική ελευθερία, αλλά θεωρεί πως τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή που «νοιάζει περισσότερο» και, επομένως, δεν πρέπει να ξεχνιούνται οι «ρίζες» της. Οι επικριτές, ωστόσο, αντιτείνουν ότι πολλές από τις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις είναι σχετικά νεότερες και έχουν διαμορφωθεί εξίσου από τη θρησκεία όσο και από το εμπόριο. Παρ’ όλα αυτά, τα Χριστούγεννα παραμένουν πολιτικά ισχυρά, ακριβώς επειδή είναι φορτισμένα με οικογενειακές τελετουργίες, παιδικές μνήμες και τοπική ταυτότητα. Και σε αυτό το έδαφος, η «διεκδίκηση» της γιορτής λειτουργεί ως όχημα για κάτι ευρύτερο: μια προσπάθεια ελέγχου του πολιτισμικού πεδίου.