Σοβαρές ανησυχίες για τη δωρεά σπέρματος: Ένας δωρητής, 197 παιδιά και ο κίνδυνος γενετικών ασθενειών

Μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τα όρια και τη ρύθμιση της παγκόσμιας βιομηχανίας δωρεάς σπέρματος έρχονται στο προσκήνιο μετά τις αποκαλύψεις του BBC. Άνδρας δωρητής από τη Δανία, του οποίου το σπέρμα χρησιμοποιήθηκε σε 14 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, οδήγησε στη γέννηση τουλάχιστον 197 παιδιών. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι ορισμένα από αυτά τα παιδιά νόσησαν από καρκίνο, πιθανώς λόγω γενετικής μετάλλαξης.

Η υπόθεση αυτή φωτίζει την πραγματική κλίμακα της αγοράς δωρεάς σπέρματος, η οποία παρουσιάζει ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Η πρακτική αυτή επιτρέπει σε γυναίκες να αποκτήσουν παιδιά σε περιπτώσεις υπογονιμότητας, σε ομόφυλα ζευγάρια ή σε γυναίκες που επιλέγουν τη μητρότητα μόνες. Η ευρωπαϊκή αγορά δωρεάς σπέρματος, αξιολογηθείσα στα 1,57 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023, αναμένεται να ξεπεράσει τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2033.

Παρά τη μεγάλη ζήτηση, η προσφορά παραμένει περιορισμένη. Λιγότεροι από πέντε στους 100 άνδρες που εκδηλώνουν ενδιαφέρον πληρούν τα αυστηρά κριτήρια, τα οποία περιλαμβάνουν επαρκή αριθμό σπερματοζωαρίων, καλή κινητικότητα και μορφολογία, αντοχή στην κατάψυξη, καθώς και πλήρη έλεγχο για λοιμώξεις και γενετικές παθήσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι δωρητές πρέπει επίσης να είναι ηλικίας 18 έως 45 ετών. Ως αποτέλεσμα, η χώρα εισάγει περίπου το 50% του σπέρματος που χρησιμοποιείται.

Η βιολογία επιτρέπει σε έναν μόνο δωρητή να αποκτήσει εκατοντάδες απογόνους, καθώς κατά τη διάρκεια της δωρεάς, οι άνδρες επισκέπτονται τις κλινικές συχνά και κάθε εκσπερμάτιση περιέχει εκατομμύρια σπερματοζωάρια. Η έλλειψη δωρητών έχει καταστήσει το σπέρμα «πολύτιμο αγαθό», ωθώντας τις τράπεζες και τις κλινικές στη μέγιστη δυνατή αξιοποίησή του.

Η επιλογή δωρητή από τους υποψήφιους γονείς γίνεται συχνά με βάση φωτογραφίες, φωνή, επάγγελμα και άλλα χαρακτηριστικά, σε μια διαδικασία που έχει παρομοιαστεί με εφαρμογές γνωριμιών. “Κάποιοι δωρητές είναι απλώς πιο ελκυστικοί από άλλους”, εξηγεί ο καθηγητής γονιμότητας Άλαν Πέισι.

Η Δανία κατέχει κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά, φιλοξενώντας ορισμένες από τις μεγαλύτερες τράπεζες σπέρματος. Η φήμη της χώρας για το «σπέρμα των Βίκινγκς» οφείλεται, σύμφωνα με τον ιδρυτή της Cryos International, Όλε Σου, τόσο στην κουλτούρα δωρεάς όσο και σε γενετικά χαρακτηριστικά, όπως τα ξανθά μαλλιά και τα γαλανά μάτια, που θεωρούνται ελκυστικά για γυναίκες από διαφορετικά γενετικά υπόβαθρα. Το 60% των αιτημάτων προέρχεται από ανύπαντρες, μορφωμένες γυναίκες στα 30 τους.

Η διασυνοριακή διακίνηση σπέρματος, ωστόσο, αποκαλύπτει σοβαρά κενά εποπτείας. Ο δωρητής που βρέθηκε στο επίκεντρο της έρευνας παρείχε δείγματα σε 67 κλινικές σε 14 χώρες, με κάθε κράτος να εφαρμόζει διαφορετικά όρια στον αριθμό παιδιών ή οικογενειών ανά δωρητή, επιτρέποντας σε έναν άνδρα να αποκτήσει νόμιμα εκατοντάδες παιδιά χωρίς καν να το γνωρίζει.

Μετά τις αποκαλύψεις, οι βελγικές αρχές ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δημιουργία ευρωπαϊκού μητρώου δωρητών σπέρματος, με τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης του Βελγίου να χαρακτηρίζει τον κλάδο «Άγρια Δύση». Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας έχει προτείνει όριο 50 οικογενειών ανά δωρητή σε επίπεδο ΕΕ.

Οι ανησυχίες δεν περιορίζονται στην υγεία, αλλά αγγίζουν και ζητήματα ταυτότητας και ψυχολογικής επιβάρυνσης για παιδιά και δωρητές, ειδικά σε μια εποχή όπου τα τεστ DNA και τα κοινωνικά δίκτυα καθιστούν εύκολη την ανεύρεση βιολογικών συγγενών. Πρόκειται για ένα «τεράστιο ηθικό ναρκοπέδιο», με την ανάγκη εξισορρόπησης της επιθυμίας για οικογένεια και της προστασίας όλων των εμπλεκομένων. Το ερώτημα παραμένει αν και πώς μπορεί να επιβληθεί ουσιαστικός έλεγχος σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, χωρίς να ωθούνται οι ενδιαφερόμενοι σε ανεπίσημες, ανεξέλεγκτες και αμφιλεγόμενες λύσεις.