Η Ευρώπη απέναντι στην Αμερική: Από σύμμαχος σε ανταγωνιστής

Η δημοσίευση της νέας στρατηγικής εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην Ευρώπη, η οποία την αντιμετώπισε όχι ως απλή τακτική κίνηση της κυβέρνησης Τραμπ, αλλά ως μια θεμελιώδη αλλαγή. Το ευρωπαϊκό μπλοκ ερμήνευσε το έγγραφο ως την επίσημη θεσμοθέτηση μιας αντίληψης που μέχρι πρότινος εκφραζόταν μόνο ρητορικά: ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι σύμμαχος, αλλά ανταγωνιστής, ένα εμπόδιο στην αμερικανική αντίληψη για κυριαρχία, ισχύ και πολιτισμικό προσανατολισμό.

Η παρουσίαση της Ευρώπης ως μεγαλύτερης απειλής από τα αναθεωρητικά καθεστώτα της Ρωσίας ή της Κίνας, δεν ήταν τυχαία. Φαίνεται πως ήταν μια προμελετημένη κίνηση σε ένα κείμενο-βάθρο, σηματοδοτώντας την είσοδο της Αμερικής σε μια περίοδο όπου η ίδια η έννοια της «Δύσης» αναδιαμορφώνεται.

Παράλληλα, η στάση της Ουάσιγκτον στο ουκρανικό ζήτημα επιβεβαιώνει το τέλος της μεταπολεμικής εποχής. Η πίεση του Προέδρου Τραμπ για τερματισμό του πολέμου με όρους που ευνοούν τη Μόσχα, ενώ το Κίεβο συνεχίζει την αντίσταση, αποκαλύπτει μια διαφορετική στρατηγική προσέγγιση. Η Ουκρανία δεν θεωρείται πλέον θεμέλιο της ευρωατλαντικής συνοχής, αλλά διαπραγματευτικό χαρτί στο ευρύτερο αμερικανικό πλαίσιο εξισορρόπησης με τη Ρωσία, ιδιαίτερα αν αυτό επικεντρώνεται στη μάχη με την Κίνα, που αποτελεί τη βασική επιδίωξη του Τραμπ.

Η Ευρώπη, που για πάνω από τέσσερα χρόνια επένδυσε σημαντικό πολιτικό και οικονομικό κεφάλαιο στην ανάσχεση της ρωσικής αναθεωρητικής δυναμικής, βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με ένα περιβάλλον όπου ο πρώην εγγυητής της συμμαχίας επιλέγει τον ρόλο του μεσολαβητή αντί του αδιαμφισβήτητου ηγέτη. Αυτή η μετατόπιση δεν είναι απλώς τεχνική, αλλά υπαρξιακή για μια ήπειρο που για δεκαετίες βασιζόταν στη στρατηγική ομπρέλα των ΗΠΑ.

Το νέο δόγμα δεν περιορίζεται στη γεωπολιτική, αλλά αγγίζει τον πυρήνα της ευρωπαϊκής πολιτικής ταυτότητας, υιοθετώντας επιχειρήματα που παραπέμπουν σε ιδέες της άκρας δεξιάς. Η αναφορά σε «πολιτισμική εξάλειψη» λόγω μεταναστευτικών ροών και προοδευτικών κοινωνικών πολιτικών, δεν είναι απλώς μια διατύπωση διαφωνίας με το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Η Ευρώπη, που ιστορικά αποτελούσε πρότυπο φιλελεύθερης δημοκρατίας, τοποθετείται πλέον στο κέντρο ενός αφηγήματος παρακμής, λογοκρισίας και απώλειας ταυτότητας. Αυτό από μόνο του έχει τη δύναμη να μετατοπίσει γεωπολιτικά τεκτονικά πεδία, καθώς η Ουάσιγκτον, για πρώτη φορά, δεν διαφωνεί απλώς με την Ευρώπη, αλλά την περιγράφει ως ένα «προβληματικό οικοσύστημα» με πολιτισμική και θεσμική παρέκκλιση.

Σε αυτό το πλαίσιο, η σύγκρουση μεταξύ ευρωπαϊκών θεσμών και αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών λειτουργεί ως καταλύτης κρίσης. Το πρόστιμο που επέβαλε η Ε.Ε. στην πλατφόρμα X δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά η σύγκρουση δύο μοντέλων εξουσίας: του ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου και της αμερικανικής αντισυστημικής κουλτούρας, όπως αυτή εκφράζεται ιδανικά από τον Έλον Μασκ. Η δημόσια έκκλησή του για «κατάργηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» αντιμετωπίστηκε στις Βρυξέλλες ως απόδειξη ότι η αντιπαλότητα έχει ξεπεράσει τις εμπορικές ρυθμίσεις και έχει εισέλθει σε μια φάση ανοιχτής ιδεολογικής στοχοποίησης. Όταν μάλιστα μέλη της κυβέρνησης Τραμπ υιοθετούν παρόμοιο λεξιλόγιο, η Ευρώπη κατανοεί ότι δεν αντιμετωπίζει μόνο έναν θορυβώδη επιχειρηματία, αλλά μια ολόκληρη αμερικανική πολιτική κατεύθυνση που βλέπει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ως εμπόδια και όχι ως εταίρους.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι αντιδράσεις των Ευρωπαίων ηγετών έχουν αλλάξει σε ύφος και βαρύτητα. Ο Αντόνιο Κόστα αναφέρθηκε ανοιχτά στην εποχή που η Ευρώπη δεν μπορεί να θεωρεί τις μεταπολεμικές συμμαχίες δεδομένες. Ο Τιερί Μπρετόν μίλησε για «επίσημη εχθρότητα» των ΗΠΑ απέναντι στην Ένωση, ενώ ο Ζοζέπ Μπορέλ χαρακτήρισε τη στρατηγική «κήρυξη πολιτικού πολέμου». Αυτές οι δηλώσεις, ιδιαίτερα από τις Βρυξέλλες, σηματοδοτούν ότι η ήπειρος αντιλαμβάνεται την παρέλευση της εποχής της αμερικανικής προστατευτικής σκιάς και την ανάγκη συγκρότησης ευρωπαϊκής αυτονομίας, σε ένα περιβάλλον όπου η Ουάσιγκτον μπορεί να λειτουργεί είτε ως σύμμαχος είτε ως ανταγωνιστής, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Η ειρωνεία έγκειται στο ότι, ενώ οι ΗΠΑ κατηγορούν την Ευρώπη για «αποτυχία δημοκρατίας» και «υπονόμευση της ελευθερίας του λόγου», πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν ήδη υιοθετήσει αυστηρότερες πολιτικές στο μεταναστευτικό και στην ασφάλεια. Ωστόσο, αυτό δεν αλλάζει το αμερικανικό αφήγημα, αντίθετα, εντείνει τις πιέσεις. Η σύγκρουση δεν αφορά τις πολιτικές, αλλά την ταυτότητα, αποτελώντας το βαθύτερο ρήγμα. Αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνει τη φράση του Τραμπ «μας χωρίζει ένας μεγάλος Ωκεανός». Η Ευρώπη πιστεύει ότι υπερασπίζεται ένα δημοκρατικό μοντέλο που απειλείται εξωτερικά από τη Ρωσία και εσωτερικά από αντιφιλελεύθερες τάσεις, ενώ οι ΗΠΑ της εποχής Τραμπ βλέπουν μια ήπειρο παγιδευμένη σε «πολιτισμικά λάθη» που την καθιστούν αδύναμη και ευάλωτη.

Το ουσιαστικό ερώτημα πλέον είναι εάν η Ευρώπη μπορεί να λειτουργήσει ως γεωπολιτικό υποκείμενο. Η ασφάλειά της εξακολουθεί να εξαρτάται από την αμερικανική πυρηνική και ενεργειακή ομπρέλα, ενώ οι αμυντικές της δυνατότητες παραμένουν, στην καλύτερη περίπτωση, «υπό ανάπτυξη». Ωστόσο, για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυριαρχεί η αίσθηση ότι πρέπει να διαμορφωθεί μια δομή εξουσίας που δεν θα καταρρέει με κάθε αλλαγή στον Λευκό Οίκο. Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι: είτε θα εξελιχθεί σε στρατηγικό πόλο με αυτοδύναμη πολιτική, είτε θα παραμείνει έρμαιο των αμερικανικών εκλογικών κύκλων και των γεωπολιτικών εξελίξεων.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η μεταπολεμική Δύση, όπως την γνωρίζαμε, δεν υπάρχει πλέον ή, για να είμαστε απόλυτα σαφείς, δεν θα υπάρχει για πολύ ακόμη. Η Αμερική κινείται προς μια κατεύθυνση όπου η Ευρώπη δεν είναι απλώς «η άλλη πλευρά του Ατλαντικού», αλλά ένα πεδίο διαπραγμάτευσης ιδεολογιών, τεχνολογίας και ισχύος. Και αν κάτι καθίσταται σαφές από τις αντιδράσεις των ευρωπαϊκών θεσμών, είναι ότι η ήπειρος βρίσκεται μπροστά σε μια νέα εποχή αυτογνωσίας, αν και αυτή από μόνη της δεν αρκεί. Ο Ατλαντικός, για δεκαετίες γραμμή ενότητας, γίνεται ξανά όριο. Και η Ευρώπη καλείται να αποφασίσει αν θα σταθεί απέναντι, δίπλα ή πέρα από αυτό.