Η Ρομανί Γλώσσα σε Κίνδυνο: Μια Πολιτισμική Κληρονομιά που Παλεύει για Επιβίωση

Η ρομανί γλώσσα, φορέας της ταυτότητας και των παραδόσεων του λαού των Ρομά, αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο εξαφάνισης. Όπως επισημαίνει η δικηγόρος και ενεργή υπερασπίστρια των δικαιωμάτων των Ρομά, Αλεξάνδρα Καραγιάννη, η προφορική φύση της γλώσσας καθιστά τη διατήρησή της μια διαρκή πρόκληση. Κάθε νέα γενιά τείνει να χρησιμοποιεί ολοένα και λιγότερο τη ρομανί, με ελληνικές λέξεις να αντικαθιστούν σταδιακά τις αυθεντικές.

Η ρομανί δεν αποτελεί ένα ενιαίο γλωσσικό σύνολο, αλλά ένα πλούσιο μωσαϊκό διαφόρων ιδιωμάτων, που αντικατοπτρίζουν την ποικιλομορφία των κοινοτήτων των Ρομά. Παρόλα αυτά, πρόκειται για μια παγκόσμια γλώσσα, κοινό στοιχείο των Ρομά σε όλη την Ευρώπη και πέραν αυτής. Η 5η Νοεμβρίου, παγκόσμια ημέρα της ρομανί γλώσσας, αποτελεί μια υπενθύμιση της ανάγκης για ευαισθητοποίηση και ενεργή προστασία της.

Επίσημη αναγνώριση, ελλιπής προστασία

Η γλώσσα των Ρομά δεν είναι απλώς ένα μέσο επικοινωνίας, αλλά ένα «ισχυρό πολιτισμικό στοιχείο και έκφραση της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας», τονίζει η κυρία Καραγιάννη. Η επίσημη αναγνώρισή της στο πρώτο παγκόσμιο συνέδριο των Ρομά στο Λονδίνο το 1971, καθώς και οι πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και η UNESCO, έχουν αναδείξει τη σημασία της. Η UNESCO, μάλιστα, έχει ανακηρύξει την 5η Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα της Ρομανί Γλώσσας.

Ωστόσο, παρά την αναγνώριση, η προστασία παραμένει ανεπαρκής. Η Ελλάδα, όπως και άλλα 16 κράτη μέλη, δεν έχει υπογράψει τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις Περιφερειακές και Μειονοτικές Γλώσσες. Η έλλειψη εκπαιδευτικών πόρων – παραμυθιών, τραγουδιών, βιβλίων, ή animation στη ρομανί – καθιστά τη μετάδοση της γλώσσας στις νεότερες γενιές εξαιρετικά δύσκολη. «Χωρίς γραπτή παράδοση και χωρίς στήριξη από το εκπαιδευτικό σύστημα, η γλώσσα μας κινδυνεύει να σβήσει», προειδοποιεί η κυρία Καραγιάννη.

Στερεότυπα και αόρατη πολιτισμική διάσταση

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για τη διατήρηση της ρομανί γλώσσας και της ταυτότητας των Ρομά είναι τα κυρίαρχα στερεότυπα. Στην Ελλάδα, ο δημόσιος λόγος επικεντρώνεται συχνά στα κοινωνικά προβλήματα, την περιθωριοποίηση και την παραβατικότητα, αγνοώντας την πλούσια πολιτισμική διάσταση των Ρομά – τη γλώσσα, την ιστορία, τις τέχνες και τη συμβολή τους στον ελληνικό πολιτισμό. «Οι Ρομά δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει και μία άλλη πλευρά των Ρομά που στον δημόσιο λόγο παραμένει αόρατη», υπογραμμίζει η κυρία Καραγιάννη, υπενθυμίζοντας ότι οι Ρομά διαφύλαξαν το δημοτικό τραγούδι, πολέμησαν ως Έλληνες και συνέβαλαν καθοριστικά στη λαϊκή και μουσική παράδοση της χώρας.

Η εκπαίδευση ως κλειδί ένταξης

Η κυρία Καραγιάννη αναδεικνύει την ανεπάρκεια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος ως προς την ένταξη των παιδιών Ρομά. Το σύστημα δεν λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες τους, ενώ η απουσία αναφορών στην ιστορία και τον πολιτισμό τους στα σχολικά βιβλία δημιουργεί αισθήματα αποξένωσης. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι διακρίσεις οδηγούν πολλά παιδιά στην πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου. Πολλοί νέοι, ακόμα και πτυχιούχοι πανεπιστημίου, αναγκάζονται να κρύβουν την ταυτότητά τους για να βρουν εργασία, γεγονός που καταδεικνύει τη διπλή προσπάθεια που απαιτείται από τους Ρομά για κάθε πτυχή της ζωής τους.

Παρά τις προσωπικές δυσκολίες, η κυρία Καραγιάννη κατάφερε να ξεπεράσει τα εμπόδια, βρίσκοντας δύναμη στον αθλητισμό και τον κλασικό χορό. «Η διαφορετικότητά μου δεν είναι εμπόδιο, τα στερεότυπα είναι», δηλώνει, τονίζοντας τη σημασία της συμμετοχής των νέων από μειονεκτούσες κοινότητες στον αθλητισμό.

Ως μητέρα, επαγγελματίας και υπερασπίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνεχίζει να μάχεται ενάντια στις διακρίσεις, όχι μόνο ως Ρομά, αλλά και ως γυναίκα. Αναγνωρίζει τους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν μητέρες, εργαζόμενες και γυναίκες Ρομά, και αντιδρά σε αυτούς.

Η κληρονομιά και η ελπίδα

Αν και τα παιδιά της δεν μιλούν πλέον τη ρομανί ως μητρική γλώσσα, τα ανατρέφει με βαθιά συνείδηση της πολιτισμικής τους κληρονομιάς και της αξίας της δικαιοσύνης. Η επιθυμία τους να μάθουν τη γλώσσα, ακούγοντάς την από τους γονείς και φίλους, προσφέρει ελπίδα. Τα παιδιά της κατανοούν τη δουλειά της ως δικηγόρου και την αφοσίωσή της στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αναγνωρίζοντας τον ιδιαίτερο ρόλο της στην κοινότητά τους. Μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι όλοι πρέπει να συμβάλλουν στη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας.

«Οι Ρομά έχουν μία πολύ θετική πλευρά που παραμένει αόρατη στην κοινωνία», καταλήγει η κυρία Καραγιάννη. «Είναι περήφανη για την υπέροχη γλώσσα, την ιστορία, τις πολιτισμικές παραδόσεις και την καλλιτεχνική τους παράδοση. Η διαφορετικότητά της δεν αποτελεί εμπόδιο, αλλά τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις είναι αυτά που εμποδίζουν την εξέλιξη και την επιτυχία σε όλους τους τομείς της ζωής.»