Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επαναπροσδιορίζει το ρόλο του ευρώ παγκοσμίως

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) εκπονεί ένα φιλόδοξο σχέδιο για την ενίσχυση της διεθνούς χρήσης του ευρώ, εκμεταλλευόμενη τη φθίνουσα εμπιστοσύνη παγκοσμίως προς την πολιτική και χρηματοπιστωτική ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Μέσω της αναθεώρησης των υφιστάμενων γραμμών ρευστότητας, η ΕΚΤ στοχεύει στην προώθηση των ευρωπαϊκών πολιτικών συμφερόντων και στην αύξηση του εξωτερικού εμπορίου, φιλοδοξώντας να αποκομίσει οφέλη παρόμοια με αυτά που απολαμβάνουν οι ΗΠΑ από τον έλεγχο του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.

Οι γραμμές ρευστότητας, παραδοσιακά εργαλεία αντιμετώπισης κρίσεων για τις κεντρικές τράπεζες, εξετάζονται πλέον από την ΕΚΤ ως μέσο για την επίτευξη στρατηγικών στόχων. Ένας από τους βασικούς σκοπούς είναι η διασφάλιση σταθερότητας σε περίπτωση που οι ΗΠΑ, που παραδοσιακά στηρίζουν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα μέσω του δολαρίου, αποφασίσουν να περιορίσουν ή να θέσουν όρους στην υποστήριξή τους. Ταυτόχρονα, το σχέδιο αποσκοπεί στην ενίσχυση του εξωτερικού εμπορίου της Ευρώπης και στην αύξηση της παρουσίας του ευρώ στις διεθνείς συναλλαγές.

Όπως επισημαίνει ο Φρανσέσκο Παπάδια, συνεργάτης του Bruegel και πρώην γενικός διευθυντής αγορών της ΕΚΤ, οι ενέργειες αυτές είναι λογικές και αντικατοπτρίζουν την αυξανόμενη επιθυμία των ευρωπαϊκών αρχών για ευρύτερη διεθνή χρήση του ευρώ.

**Τι είναι η γραμμή ρευστότητας:**
Οι κεντρικές τράπεζες χρησιμοποιούν δύο βασικούς μηχανισμούς για να δανείζονται μεταξύ τους: είτε μέσω ανταλλαγής νομισμάτων (γραμμές ανταλλαγής) είτε μέσω παροχής κεφαλαίων με εξασφαλίσεις στο νόμισμα του δανειστή (γραμμές επαναγοράς).

Η ΕΚΤ διατηρεί μόνιμες και απεριόριστες γραμμές ανταλλαγής με σημαντικές κεντρικές τράπεζες, όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, η Τράπεζα του Καναδά, η Τράπεζα της Αγγλίας, η Ελβετική Εθνική Τράπεζα και η Τράπεζα της Ιαπωνίας. Υπάρχουν επίσης μόνιμες αλλά περιορισμένες γραμμές με τις κεντρικές τράπεζες της Δανίας και της Σουηδίας, καθώς και με τη Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, με περιορισμούς σε όγκο και διάρκεια.

Άλλες κεντρικές τράπεζες που χρειάζονται ρευστότητα σε ευρώ μπορούν να αξιοποιήσουν τις γραμμές επαναγοράς EUREP. Μέσω αυτών, μπορούν να δανειστούν περιορισμένα ποσά σε ευρώ για περιορισμένο χρονικό διάστημα, προσκομίζοντας εξασφαλίσεις υψηλής ποιότητας. Επί του παρόντος, μόνο η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Αλβανία, η Ανδόρα, το Σαν Μαρίνο, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και το Κοσσυφοπέδιο διαθέτουν τέτοιες γραμμές.

Παρόλο που αυτές οι γραμμές είναι ενεργές, παραμένουν αχρησιμοποίητες από τις 2 Ιανουαρίου 2024. Ακόμη και κατά την κορύφωση της κρίσης του Covid-19, η χρήση τους δεν ξεπέρασε τα 3,6 δισεκατομμύρια ευρώ.

Η δυνατότητα πρόσβασης στο ευρώ σε περιόδους κρίσης είναι πολύτιμη για τους διεθνείς εταίρους της ευρωζώνης, καθώς συμβάλλει στην αποτροπή κλιμάκωσης της χρηματοπιστωτικής αστάθειας. Ωστόσο, υποστηρίζεται ότι η γενναιόδωρη διαμόρφωση αυτών των διευκολύνσεων μπορεί να μειώσει τις ανησυχίες σχετικά με τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών ή την έλλειψη ρευστότητας.

Οι συνέπειες των γραμμών ρευστότητας εκτείνονται και στην πραγματική οικονομία. Για παράδειγμα, μια ρουμανική αυτοκινητοβιομηχανία που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην εξασφάλιση ευρώ ενδέχεται να μην είναι σε θέση να πληρώσει έναν προμηθευτή στη Γερμανία, προκαλώντας διαταραχές στην παραγωγή και αυξημένο κόστος.

«Η διαβεβαίωση ότι οι ξένες εμπορικές τράπεζες μπορούν να δανειστούν σε ευρώ, έχοντας παράλληλα την ασφάλεια της πρόσβασης σε ρευστότητα σε ευρώ, ενθαρρύνει τη χρήση του ευρώ», ανέφερε υπεύθυνος χάραξης πολιτικής της ΕΚΤ. Τονίστηκε η ανάγκη οι γραμμές ρευστότητας, και ιδίως το EUREP, να είναι ευέλικτες, απλές και εύκολες στην ενεργοποίηση. Σκέψεις περιλαμβάνουν την επέκτασή τους σε περισσότερες χώρες ή την καθιέρωση του EUREP ως μόνιμης διευκόλυνσης, εξαλείφοντας αμφιβολίες σχετικά με την πρόσβαση στο ευρώ.

Ο κ. Παπάδια πρότεινε επιπλέον την ενίσχυση του EUREP μέσω μείωσης του κόστους, αύξησης των διαθέσιμων ποσών ή επέκτασης του χρονικού πλαισίου χρήσης.

**Δεν είναι απλώς ένα ακαδημαϊκό ζήτημα:**
Ο Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό, επικεφαλής της γαλλικής κεντρικής τράπεζας, πρότεινε πρόσφατα ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να αντλήσει έμπνευση από την Κίνα, επισημαίνοντας ότι το Ευρωσύστημα «μπορεί να καταστήσει την τιμολόγηση σε ευρώ πιο ελκυστική» επεκτείνοντας την παροχή γραμμών ρευστότητας. Η Κίνα έχει ήδη δημιουργήσει περίπου 40 γραμμές ανταλλαγής με εμπορικούς εταίρους, υποστηρίζοντας το εξωτερικό της εμπόριο, ιδιαίτερα με λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

Αντίθετα, η ΕΚΤ, όντας ιστορικά πιο επιφυλακτική, «δεν προωθεί το ευρώ στον ίδιο βαθμό που η Κίνα προωθεί το Ρενμίνμπι», σύμφωνα με τον κ. Παπάδια.

Ενώ υπάρχει ευρεία συναίνεση για την ανάγκη ευρύτερης διάθεσης των γραμμών ρευστότητας, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ δεν έχει ακόμη εμβαθύνει στις λεπτομέρειες. Ο Μάρτιν Κόχερ, διοικητής της Αυστριακής Εθνικής Τράπεζας, δήλωσε ότι δεν έχει γίνει «καμία βαθύτερη συζήτηση» στο Συμβούλιο και δεν βλέπει λόγο για ενεργή προώθηση των γραμμών ρευστότητας του ευρώ. «Δεν υποστηρίζω τη δημιουργία κινήτρων ή ζήτησης. Αντίθετα, εάν υπάρχει ζήτηση, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι», ανέφερε, τονίζοντας την αξία της προετοιμασίας.

Ο κ. Κόχερ αναγνώρισε ότι οι ασταθείς πολιτικές των ΗΠΑ θα μπορούσαν να αναγκάσουν το ευρώ «να αναλάβει ισχυρότερο ρόλο στη διεθνή σφαίρα», τόσο ως αποθεματικό νόμισμα όσο και στις συναλλαγές. Αντίστοιχες ανησυχίες παγκοσμίως έχουν πυροδοτήσει συζητήσεις για τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων στα εργαλεία στήριξης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ.

**Αποστροφή κινδύνου και άλλα εμπόδια:**
Οι γραμμές ανταλλαγής ενέχουν κινδύνους. Ο κύριος είναι η αδυναμία μιας χώρας να επιστρέψει τα ευρώ που έχει αντλήσει, αφήνοντας την ΕΚΤ με ξένο νόμισμα άχρηστο. Αυτό παραλληλίζεται με την περίπτωση της γραμμής ανταλλαγής 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Αργεντινή, όπου υπάρχει η ανησυχία ότι οι ΗΠΑ θα μείνουν με πέσος αντί για δολάρια.

Ως εκ τούτου, η ΕΚΤ ενδέχεται να επικεντρωθεί πρώτα στη μεταρρύθμιση των γραμμών EUREP. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα του EUREP μπορεί να περιορίζεται από την έλλειψη ασφαλών περιουσιακών στοιχείων σε ευρώ που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως εξασφαλίσεις. Το δίκτυο γραμμών ρευστότητας της Fed λειτουργεί επειδή «η Fed έχει το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ως ένα είδος εταίρου στην παροχή αυτών των ανταλλαγών». Η απουσία ενός κοινού ευρωπαϊκού χρεωστικού μέσου μπορεί να θέσει όριο σε παρόμοιες διευκολύνσεις.

Ακόμη και με ένα ασφαλές περιουσιακό στοιχείο, η εστίαση στις γραμμές ρευστότητας μπορεί να είναι πρόωρη. Ο Τζιανλούκα Μπενίνιο, καθηγητής οικονομικών, επισημαίνει ότι η Ευρώπη, λόγω της μειωμένης γεωπολιτικής της σημασίας, είναι απίθανο να δει σημαντική ζήτηση για τη ρευστότητά της εκτός Ευρώπης χωρίς ευρύτερες αλλαγές.

«Οι γραμμές ρευστότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση των στόχων σας εάν έχετε ήδη εξουσία — αλλά δεν μπορούν να τη δημιουργήσουν», υποστηρίζει. Για αυτό, η Ευρώπη χρειάζεται πρώτα ένα σαφές πολιτικό όραμα για τον ρόλο της στην παγκόσμια οικονομία, παράλληλα με τη δημιουργία μιας Ένωσης Κεφαλαιαγορών και ενός κοινού ευρωπαϊκού ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου, ζητήματα που απαιτούν πολιτικές λύσεις.