Οδηγός Κληρονομιάς: Πώς να δηλώσετε περιουσία και να υπολογίσετε τον φόρο

Η διαδικασία κληρονομιάς παρουσιάζει μια βασική πρακτική πρόκληση: ποια δήλωση αφορά τον καθένα και από ποια “πόρτα” εισέρχεται στη διαδικασία, είτε μέσω του myPROPERTY είτε απευθείας στη ΔΟΥ της ΑΑΔΕ. Η ΑΑΔΕ έχει συγκεντρώσει σε έναν αναλυτικό πρακτικό οδηγό 86 σημείων όλα τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γνωρίζει ένας κληρονόμος πριν προχωρήσει στην υποβολή. Ο οδηγός διευκρινίζει πότε η δήλωση εκκαθαρίζεται αυτόματα, πότε απαιτείται έλεγχος από υπάλληλο, τι σημαίνουν τυχόν λάθη στον ΑΤΑΚ ή στον ΚΑΕΚ, ποιες περιουσίες πρέπει να δηλωθούν χωριστά και πότε ενεργοποιείται η απαλλαγή πρώτης κατοικίας.

Αρμόδια για την υπόθεση κρίνεται η τελευταία δηλωμένη κατοικία του κληρονομούμενου. Για την Αττική και τη Θεσσαλονίκη, αρμόδιο είναι το τοπικό ΚΕΦΟΚ.

Καθαρές υποθέσεις, που αφορούν κινητά και ακίνητα εντός αντικειμενικού, υποβάλλονται απευθείας στο myPROPERTY. Η διαδικασία μπορεί να γίνει είτε από τον κληρονόμο είτε από τον συμβολαιογράφο, εφόσον υπάρχει πράξη αποδοχής. Με την υποβολή, η εκκαθάριση πραγματοποιείται αυτόματα, εκδίδεται η πράξη προσδιορισμού και η ταυτότητα οφειλής, επιτρέποντας στον κληρονόμο να δει άμεσα τον υπολογισμένο φόρο. Η εφαρμογή προσφέρει δυνατότητες προσωρινής αποθήκευσης, ελέγχου, αναζήτησης δήλωσης και εκτύπωσης σε όλα τα στάδια.

Κάθε δήλωση αφορά ένα ζεύγος κληρονομούμενου-κληρονόμου και μία αιτία κτήσης. Εάν υπάρχει ταυτόχρονα διαθήκη και κληρονομιά εξ αδιαθέτου, απαιτούνται δύο ξεχωριστές δηλώσεις.

Στην περίπτωση εισαγωγής του ΑΤΑΚ, τα στοιχεία του ΕΝΦΙΑ εμφανίζονται αυτόματα. Αν διαπιστωθεί κάποιο λάθος, η διόρθωσή του δεν γίνεται μέσω της εφαρμογής, αλλά αποκλειστικά στη ΔΟΥ. Για περιπτώσεις αποκλειστικής χρήσης που δεν δηλώνονται στο Ε9, για ακίνητα που άλλαξαν κατάσταση εντός του έτους, ή για περιπτώσεις χωρίς ΑΤΑΚ, παρέχεται η επιλογή «Χωρίς ΑΤΑΚ» με δυνατότητα αναλυτικής περιγραφής. Σε περιοχές όπου υπάρχει ΚΑΕΚ, η καταχώριση του κωδικού είναι υποχρεωτική. Αν ο κωδικός είναι λανθασμένος, η εφαρμογή προβάλλει προειδοποιήσεις και δεν επιτρέπει την ολοκλήρωση της δήλωσης.

Για την απαλλαγή πρώτης κατοικίας, η σωστή ομαδοποίηση των ακινήτων είναι καίριας σημασίας. Κατοικία, αποθήκη και θέση στάθμευσης δηλώνονται ως ενιαίο σύνολο, ώστε η εφαρμογή να μπορεί να εφαρμόσει αυτόματα την απαλλαγή των πρώτων 20 τ.μ. σε αποθήκη ή στάθμευση, με τα υπόλοιπα να υπόκεινται σε φορολόγηση. Όσοι έχουν λάβει παλαιότερα απαλλαγή και στη συνέχεια την έχουν άρει, πρέπει να επιλέξουν «Απαλλαγή Α’ Κατοικίας άλλη φορά» και να καταχωρίσουν τα στοιχεία της άρσης.

Πιο σύνθετες υποθέσεις, όπως ακίνητα εκτός αντικειμενικού, αγροτεμάχια με ειδικές αξίες, αιτήματα αναβολής φορολογίας, κινητά που δεν εξασφαλίζουν την πληρωμή δόσεων, ή περιπτώσεις που απαιτούν εγγυητική επιστολή, υποβάλλονται μέσω της διαδικασίας «Δήλωσης Φόρου Κληρονομιάς μέσω ΔΟΥ». Σε αυτές τις περιπτώσεις, η δήλωση δεν εκκαθαρίζεται αυτόματα, αλλά εξετάζεται από υπάλληλο της αρμόδιας ΔΟΥ/ΚΕΦΟΚ, ο οποίος και προσδιορίζει τον οφειλόμενο φόρο. Εάν μια υπόθεση αρχικά ξεκινήσει στη ΔΟΥ, όλες οι επόμενες τροποποιητικές δηλώσεις πρέπει να γίνουν υποχρεωτικά από εκεί.

Ο συμβολαιογράφος συμπληρώνει ηλεκτρονικά τη δήλωση μόνο όταν πρόκειται να συνταχθεί πράξη αποδοχής. Μπορεί να αποθηκεύσει προσωρινά, να διορθώσει, να διαγράψει και να αποστείλει τη δήλωση στον κληρονόμο για αποδοχή. Μετά την αποδοχή, η διαχείρισή του περιορίζεται στην επισύναψη των απαραίτητων δικαιολογητικών—τα οποία, σε δηλώσεις με συμβόλαιο, ανεβαίνουν αποκλειστικά από τον ίδιο—και στην καταχώριση του συμβολαίου.

Ένα λάθος σε ακίνητο διορθώνεται μόνο με τη διαγραφή του αντίστοιχου ΦΥΑΑ. Οι τροποποιητικές δηλώσεις λειτουργούν ως “νέα έκδοση” της αρχικής, περιλαμβάνοντας πάντα όλα τα στοιχεία, σωστά και λανθασμένα, με ενημέρωση μόνο των σημείων που έχουν αλλάξει. Δεν υφίσταται “μερική” τροποποίηση. Εάν η τροποποιητική δήλωση οδηγήσει σε διαφορετικό ποσό φόρου, βεβαιώνεται μόνο η διαφορά. Σε περίπτωση μείωσης του φόρου, εκδίδεται ΑΦΕΚ.

Ο φόρος κληρονομιάς μπορεί να καταβληθεί σε έως 12 διμηνιαίες δόσεις (ή 24 για ανήλικους), με ελάχιστο ποσό δόσης τα 500 ευρώ. Με εφάπαξ εξόφληση εντός της πρώτης προθεσμίας, εφαρμόζεται έκπτωση 5%. Εάν η δήλωση αφορά μόνο κινητά και η εφαρμογή κρίνει ότι δεν διασφαλίζεται η πληρωμή σε δόσεις, ο φόρος πρέπει να καταβληθεί εντός τριών εργάσιμων ημερών. Σε αντίθετη περίπτωση, η υπόθεση πρέπει να εξεταστεί από τη ΔΟΥ, με παροχή εμπράγματης ασφάλειας ή εγγυητικής επιστολής. Οι πληρωμές πραγματοποιούνται μέσω web banking, χρεωστικής κάρτας ή IRIS. Η χρήση πιστωτικής κάρτας δεν είναι αποδεκτή.

Ο κληρονόμος ενημερώνεται μέσω μηνυμάτων στο myAADE για την αποδοχή, απόρριψη, τον υπολογισμένο φόρο και τις προθεσμίες πληρωμής. Επιπλέον, μπορεί να εκτυπώσει τη δήλωση, την πράξη προσδιορισμού, την ταυτότητα οφειλής, και –όταν η δήλωση είναι αφορολόγητη ή έχει εξοφληθεί πλήρως– το πιστοποιητικό του άρθρου 102 (πρώην 105), χωρίς να χρειάζεται να επισκεφθεί τη ΔΟΥ.