Αιγιαλίτιδα ζώνη: Γιατί οι Τούρκοι δεν θέλουν πιθανή επέκταση των 12 μιλίων και στο Αιγαίο

Μετά την προ ολίγου ανακοίνωση του Πρωθυπουργού για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια προς δυσμάς, εγείρονται ερωτήματα σε πολλούς στα social media για τον λόγο που δεν μπορούμε ή δεν έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα να ανακοινώσουμε κάτι αντίστοιχο και για το Αιγαίο.

Το παρακάτω κείμενο εξηγεί λεπτομερώς τους λόγους που έχουμε φτάσει ακόμα στην ανακοίνωση των 12 μιλίων και για το Αιγαίο και γιατί δεν θέλουν να συμβεί κάτι τέτοιο οι Τούρκοι.

Τι είναι η αιγιαλίτιδα ζώνη;

Η αιγιαλίτιδα ζώνη (γνωστή και ως χωρικά ύδατα ή χωρική θάλασσα) είναι μια θαλάσσια ζώνη που βρίσκεται δίπλα ακριβώς στις ακτές ενός κράτους. Περιλαμβάνει το νερό, τον βυθό και το υπέδαφος και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Στη ζώνη αυτή, το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. Μοναδικός περιορισμός της κυριαρχίας είναι το δικαίωμα της αβλαβούς διελεύσεως, που μπορούν να ασκούν πλοία τρίτων κρατών χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση του κράτους. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα, όλα τα κράτη του κόσμου (πλην της Ελλάδας…) επέκτειναν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια. Ο εθιμικός αυτός κανόνας αποτυπώθηκε και στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Ποιο είναι το εύρος της ελληνικής και της τουρκικής αιγιαλίτιδας ζώνης;

Το 1936 η Ελλάδα καθόρισε το εύρος των χωρικών της υδάτων στα 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές. Παράλληλα, από το 1931 είχε θεσπίσει εναέριο χώρο 10 μιλίων. Η Τουρκία το 1964 επέκτεινε την αιγιαλίτιδα ζώνη της από τα 3 στα 6 μίλια. Παράλληλα, όρισε ότι, εάν οι έναντι των τουρκικών ακτών χώρες είχαν χωρικά ύδατα μεγαλύτερα των 6 μιλίων, τότε και τα τουρκικά χωρικά ύδατα καθορίζονταν βάσει της αρχής της αμοιβαιότητας. Eκτοτε η Τουρκία έχει χωρικά ύδατα 6 μιλίων στο Αιγαίο και 12 μιλίων στον Εύξεινο Πόντο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Τι σημαίνει casus belli;

Η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη τη σημασία της επεκτάσεως των χωρικών υδάτων, δήλωσε από το 1974 ότι «επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια θα σήμαινε ελληνoτουρκικό πόλεμο», γνωστότερο με τη λατινική φράση casus belli (αιτία πολέμου). Η απειλή πήρε τη μορφή ψηφίσματος από την τουρκική Εθνοσυνέλευση το 1995. Αντίκειται κατάφωρα στον θεμελιώδη κανόνα του διεθνούς δικαίου, που ορίζει ότι στις σχέσεις μεταξύ κρατών δεν επιτρέπεται η βία ή απειλή χρήσεως βίας.

Τι άλλο επικαλείται η Τουρκία για να αποτρέψει την Ελλάδα από την επέκταση της αιγιαλίτιδας;

Η Τουρκία αναφέρει ότι τα 12 μίλια αποτελούν το μέγιστο όριο επεκτάσεως των χωρικών υδάτων ενός κράτους. Δεν είναι υποχρεωτικό για ένα κράτος να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα πλήρως. Το Αιγαίο είναι μία περιοχή με ξεχωριστές γεωγραφικές συνθήκες (που ονομάζει η Τουρκία «ειδικές περιστάσεις»), οι οποίες δεν επιτρέπουν την αύξηση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια. Σε άλλη περίπτωση, το Αιγαίο θα μετατραπεί σε «ελληνική λίμνη». Κάτι τέτοιο είναι αντίθετο προς τα «ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στην περιοχή. Επιπλέον επιμένει ότι ειδικώς σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, όπως το Αιγαίο, η αύξηση των χωρικών υδάτων θα έπρεπε να γίνεται με συναίνεση των παράκτιων κρατών.

Εχουν βάση οι τουρκικές θέσεις;

Οι νομικές θέσεις της Τουρκίας είναι εξαιρετικά αδύναμες. Η ευρεία πρακτική των κρατών, όπως διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του 1960, οδήγησε στη δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού εθιμικού κανόνα του διεθνούς δικαίου 12 μιλίων, όσον αφορά το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Η ίδια η Τουρκία έχει επεκτείνει από το 1964 τα χωρικά της ύδατα σε Εύξεινο Πόντο και Μεσόγειο. Το Αιγαίο πράγματι αποτελεί κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες υπάρχει υποχρέωση συνεργασίας των παράκτιων κρατών μόνον σε θέματα περιβάλλοντος και θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας. Εξάλλου, υπάρχουν πολλές περιοχές του πλανήτη που αποτελούν κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες. Τα κράτη της Βαλτικής διασχίζουν τα δανικά, σουηδικά ή γερμανικά χωρικά ύδατα προκειμένου να φθάσουν στη Βόρειο Θάλασσα. Από τα Στενά του Ορμούζ, στην είσοδο του Περσικού Κόλπου, περνά το 50% του πετρελαίου που μεταφέρεται ετησίως με πετρελαιοφόρα. Καμία χώρα δεν διανοήθηκε να ισχυρισθεί ότι το Ιράν ή το Ομάν (που είναι τα δύο παράκτια κράτη στα Στενά) δεν είχαν δικαίωμα να αυξήσουν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια επειδή η ναυσιπλοΐα στο συγκεκριμένο στρατηγικό πέρασμα θα περνούσε υποχρεωτικώς από τα χωρικά τους ύδατα.

Γιατί ενοχλεί τόσο την Τουρκία η αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων;

Πιθανή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια θα έχει καταλυτικά αποτελέσματα στις περισσότερες από τις τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο:

• Η περιοχή της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου που θα απομείνει να διεκδικείται από τα δύο κράτη θα περιορισθεί μόλις στο 5% του Αιγαίου. Αυτό θα καταστήσει τη διαφορά άνευ σημασίας.

• Το πρόβλημα του διαφορετικού εύρους του εναερίου χώρου (10 μίλια) εν σχέσει προς το εύρος των χωρικών υδάτων (6 μίλια) θα πάψει να υφίσταται.

• Τα όρια του FIR Αθηνών και τα όρια της Ζώνης Ερευνας και Διασώσεως στο Αιγαίο θα περιλαμβάνουν περιοχές ελληνικής κυριαρχίας σε ποσοστό 72% από τη θαλάσσια επιφάνεια του Αιγαίου (έναντι 43% σήμερα). Η Τουρκία θα απονομιμοποιηθεί εντελώς στην προσπάθειά της να αλλάξει τα όρια.

• Οι λεγόμενες «γκρίζες ζώνες» κυριαρχίας στο Αιγαίο ετέθησαν από την Τουρκία για να καταστήσει τη δικαστική οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας δεύτερο κατά σειράν θέμα μετά τη διαπίστωση της κυριότητας επί κάποιων νησιών στο Αιγαίο. Μετά την αύξηση των χωρικών υδάτων, η τουρκική αμφισβήτηση θα έχει μόνον συμβολικό χαρακτήρα.

Παραμένουν ως ζητήματα που θέτει η Τουρκία το καθεστώς αποστρατιωτικοποιήσεως των ανατολικών νησιών του Αιγαίου και η αμφισβήτηση της υφαλοκρηπίδας του συμπλέγματος της Μεγίστης (Καστελλόριζο).

Πρέπει να συμφωνήσουν τα δύο κράτη για να προχωρήσει η Ελλάδα στην αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης;

Στο άρθρο 3 της Συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας (που αποτυπώνει κανόνα εθιμικού δικαίου και συνεπώς δεσμεύει και την Τουρκία) ορίζεται ότι «κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας». Επομένως, η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων αποτελεί αποκλειστικό δικαίωμα της Ελλάδος. Δυστυχώς στο παρελθόν η Ελλάδα, κατά τις λεγόμενες διερευνητικές συνομιλίες, δέχθηκε να συζητήσει με την Τουρκία τον τρόπο ασκήσεως του συγκεκριμένου (μονομερούς) δικαιώματος. Οι δύο πλευρές συζήτησαν, χωρίς να καταλήξουν, εάν σε κάποιες νησιωτικές περιοχές που βρίσκονται κοντά στην Τουρκία γινόταν περιορισμένη επέκταση των χωρικών υδάτων ή σε κάποια σημεία δεν υπήρχε καμία επέκταση.

Για ποιο λόγο η Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει στην αύξηση των χωρικών της υδάτων;

Πάντοτε υπήρχε κάποιος λόγος (συνήθως σοβαρός). Το 1973, που πρωτοσυζητήθηκε το θέμα, είχαν μόλις ξεκινήσει οι εργασίες της Συνδιασκέψως για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η ρύθμιση αφέθηκε να ωριμάσει παράλληλα με τις διεργασίες της συνδιασκέψεως, που θεωρήθηκε ότι θα ενδυνάμωναν τις θέσεις μας. Το 1982 ολοκληρώθηκε η Συνδιάσκεψη και υπεγράφη μεν η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά μόλις το 1994 ετέθη εν ισχύι, ενώ η Ελλάδα την επικύρωσε τον Μάιο του 1995. Μετά τον Ιούνιο του 1995 την αφορμή προσέφερε η απόφαση της τουρκικής Βουλής για casus belli. Αντί η ελληνική εξωτερική πολιτική να επικεντρωθεί στην άσκηση του δικαιώματος, το βάρος δόθηκε στην άρση της αποφάσεως της τουρκικής Βουλής, που σε τελική ανάλυση είναι και εντελώς παράνομη. Η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες μηρυκάζει μονότονα ότι η αύξηση των χωρικών υδάτων αποτελεί μονομερές δικαίωμα που θα ασκηθεί «όταν και όποτε» κρίνουμε κατάλληλο. Το θέμα παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες.

Ο χρόνος «πάγωσε» το ’74

Πού έχουμε οδηγηθεί ύστερα από τόσα χρόνια ασκήσεως αυτής της πολιτικής;

Η απειλή της Τουρκίας περί casus belli είναι εντελώς παράνομη. Δεν μπορούμε όμως να μη τη λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν. Εμείς, όμως, έχουμε φτάσει στην άλλη άκρη. Προκειμένου να μην «ενοχλήσουμε» την Τουρκία απέχουμε από οποιαδήποτε άσκηση δικαιωμάτων σε όλες μας τις θάλασσες. Στην πράξη ο χρόνος για εμάς «πάγωσε» στο 1974. Σήμερα έχουμε τα εξής θλιβερά προνόμια. Είμαστε το μόνον από τα 149 παράκτια κράτη του πλανήτη που δεν έχει επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα σε 12 μίλια. Μαζί με την Αλβανία, το Κουβέιτ και το Μαυροβούνιο, είμαστε τα κράτη εκείνα που δεν έχουν κηρύξει ζώνες δικαιοδοσίας πέραν των χωρικών υδάτων. Ενώ έχουμε (ρητορικά) ως σημαία μας το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ουσιαστικά είμαστε το κράτος που έχει τη μικρότερη θαλάσσια ζώνη δικαιοδοσίας στον κόσμο. Κάτι κάνουμε στραβά και πρέπει να το αλλάξουμε…

• Το κείμενο υπογράφει ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για την έντυπη έκδοση της Καθημερινής