“Υπάρχουν, τελικά, δύο Ελλάδες;”

Πολλοί εκφράζουν την άποψη ότι ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας αποτελούν την έκφραση δύο διαφορετικών όψεων της Ελλάδας. Από την μια, ο ιδιωτικός τομέας θεωρείται ως ο τομέας της οικονομίας που παράγει, καινοτομεί, προοδεύει. Κατ’ αντίστιξη, ο δημόσιος τομέας χαρακτηρίζεται νωθρός, σπάταλος και αντι-παραγωγικός. 

H διάκριση αυτή στηρίζεται σε μια τρέχουσα και, κατά καιρούς, δημοφιλή αντίληψη ενός οικονομικού φιλελευθερισμού. Δεν στηρίζεται σε  μια κοινωνιολογική ανάλυση και είναι βαθύτατα διχαστική. Εμφανίζει μια κοινωνία διπολική, η οποία σπαράσσεται από την άλυτη αντίθεση μεταξύ ενός προβληματικού δημόσιου κι ενός υγιούς ιδιωτικού τομέα. Σε μια κοινωνιολογική θεώρηση της κοινωνίας, όμως, κρίσιμος είναι ο εντοπισμός και η ανάλυση των  μηχανισμών ενσωμάτωσης και συνοχής των ομάδων και των πολιτών που ζουν σ’ αυτήν.

Η πρακτική εφαρμογή των θεωρημάτων που διακρίνουν τον δημόσιο από τον ιδιωτικό τομέα διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα. Άλλες με ισχυρή οικονομία, ισχυρή κοινωνία πολιτών και ισχυρούς θεσμούς (πχ. ΗΠΑ/ Μ. Βρετανία) βρίσκονται σε μια διαρκή διάδραση των δύο τμημάτων της κοινωνίας  έχοντας ως σκοπό την καθολική ανάπτυξή τους. Να αναφέρουμε, για παράδειγμα, ότι στην Μ. Βρετανία περισσότερο από το ένα τρίτο των νομοσχεδίων που ψηφίζονται στο κοινοβούλιο είναι προτάσεις της κοινωνίας πολιτών η ότι το ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ έχει κρίνει επίδικα ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας και περιπλοκότητας, χωρίς όμως να υπάρξει πολιτική χειραγώγηση του Δικαστηρίου η της κοινωνίας.

Στη δική μας χώρα, εάν ο μελετητής αποστεί από τον μανιχαϊστικό τρόπο κατανόησης της διάκρισης, ο οποίος οδηγεί, άλλοτε, στην υπεροχή του ιδιωτικού κι άλλοτε του δημοσίου, τότε θα διακρίνει σημαντικές ομοιότητες μεταξύ των δύο. Μάλιστα, η αδυναμία μιας ολιστικής ανάλυσης της ελληνικής κοινωνίας συσκοτίζει την πραγματικότητα και εμποδίζει την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων και στους δύο.  

Είναι ευκρινές από μια συστημική μελέτη της νεο-ελληνικής κοινωνίας ότι η επικράτηση του πελατειακού κράτους προσδιορίζει την ανάπτυξη και τις διασυνδέσεις του ιδιωτικού με το δημόσιο.

Παρ’ όλον ότι στην παραδοσιακή κατανόηση του πελατειακού κράτος, αυτό περιορίζεται στον διορισμό των ημετέρων στο δημόσιο, ο σύγχρονος νεο-πελατειασμός εκτείνεται σε όλες τις βαθμίδες και τα επίπεδα διακυβέρνησης επικαθορίζοντας ακόμη και την οργάνωση και ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα. 

Η κατάπτωση της νομοθετικής λειτουργίας με την προσθήκη εμβόλιμων και ασχέτων διατάξεων που εξυπηρετούν, συχνά, προσωπικά ή συγκεκριμένων ομάδων πίεσης συμφέροντα αντανακλά το μέγεθος της διείσδυσης του πελατειασμού στο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας των θεσμών. 

Η ιστορία των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα του νεο-πελατειασμού. Ήταν κανόνας, για περισσότερο από 20 χρόνια, ότι οι καθυστερήσεις στην απορρόφηση των κονδυλίων των κοινοτικών πλαισίων στήριξης οφείλονταν, μεταξύ άλλων, στην προσπάθεια διαμόρφωσης των κατάλληλων προϋποθέσεων διαπλοκής δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.  

Κατά τα χρόνια των μνημονίων, η επικράτηση του νεο-πελατειασμού συνεχίστηκε και επεκτάθηκε. Αντίθετα απ’ ότι η κυβερνητική προπαγάνδα επιχειρούσε, εκάστοτε, να παρουσιάσει, η δημόσια διοίκηση εγκατέλειψε και τις λίγες νησίδες αξιοκρατίας που είχε κατακτήσει. Η διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού, η πιο νευραλγική από τις πολιτικές που συνθέτουν την διοικητική μεταρρύθμιση, επέστρεψε σε αναχρονιστικές εποχές. Αυτές οι πολιτικές εφαρμόστηκαν που εφαρμόστηκαν από τις κυβερνήσεις της περιόδου εκείνης αποδεικνύουν την επικράτηση ενός βαθιά ριζωμένου πελατειασμού. 

Το όραμα της αντι-πελατειακής Ελλάδας εξακολουθεί, παρ’ όλα ταύτα, να είναι ζωντανό. Έχοντας κατακτήσει μια μεγαλύτερη αυτογνωσία και σχεδιάζοντας ένα πιο φωτεινό μέλλον, παρά τις πρωτοφανείς προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και των συνακολούθων της, εμείς οι Έλληνες μπορούμε να τελειώνουμε με παρωχημένες στάσεις και πρακτικές διακυβέρνησης που μπαίνουν εμπόδιο στην επίτευξη των στόχων της κοινωνικής δικαιοσύνης και ευημερίας.