Ο επαγγελματικός προσανατολισμός στην ψηφιακή εποχή: Πυξίδα για το μέλλον

Η αγορά εργασίας έχει υποστεί ριζικό μετασχηματισμό τα τελευταία είκοσι χρόνια, περισσότερο από ό,τι σε ολόκληρο τον προηγούμενο αιώνα. Η τεχνολογική πρόοδος, η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, η πράσινη μετάβαση και οι δημογραφικές αλλαγές αναδιαμορφώνουν επαγγέλματα, απαιτούμενες δεξιότητες και γενικότερες ανάγκες. Σε αυτό το αβέβαιο περιβάλλον, ο επαγγελματικός προσανατολισμός δεν αποτελεί πλέον πολυτέλεια, αλλά ένα ζωτικής σημασίας εργαλείο για μαθητές, νέους και τις οικογένειές τους. Οι Δήμοι, αξιοποιώντας τις αρμοδιότητές τους σε θέματα εκπαίδευσης, δια βίου μάθησης, ποιότητας ζωής και στήριξης των νέων, μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο.

Από την αντίληψη του «σίγουρου πτυχίου» στην ανάγκη συνεχούς προσαρμογής
Για δεκαετίες, η επιλογή σπουδών βασιζόταν στην ιδέα του «σίγουρου επαγγέλματος». Σχολές όπως η Ιατρική, η Νομική, οι Πολυτεχνικές και ορισμένα τμήματα του Δημοσίου θεωρούνταν εγγύηση επαγγελματικής αποκατάστασης. Σήμερα, αυτή η βεβαιότητα έχει αμβλυνθεί σημαντικά. Η πραγματικότητα είναι ότι πολλά επαγγέλματα αυτοματοποιούνται ή υφίστανται ρηξικέλευθες μεταμορφώσεις. Οι εργοδότες εστιάζουν πλέον σε δεξιότητες και ικανότητες, παρά μόνο σε ακαδημαϊκούς τίτλους. Η δια βίου μάθηση έχει αντικαταστήσει τη φιλοσοφία της «μιας και μοναδικής επιλογής για όλη τη ζωή». Σύγχρονες έρευνες καταδεικνύουν ότι οι επιτυχημένοι επαγγελματίες έχουν αλλάξει τουλάχιστον τέσσερις φορές στην καριέρα τους αντικείμενο εργασίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο ουσιαστικός επαγγελματικός προσανατολισμός βοηθά τους νέους να αντιληφθούν όχι μόνο την παρούσα κατάσταση, αλλά κυρίως τις δυναμικές αλλαγής και πώς μπορούν να προσαρμοστούν για την είσοδό τους στην αγορά εργασίας του αύριο.

Ενδεικτικές αλλαγές στη ζήτηση σχολών
Η μεταβολή αυτή αποτυπώνεται εμφατικά στα μόρια εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σχολές όπως τα Παιδαγωγικά Τμήματα, που πριν από 20 χρόνια βρίσκονταν σταθερά σε πολύ υψηλές βάσεις λόγω των διορισμών στο Δημόσιο, σήμερα βλέπουν τη δυναμική τους να μειώνεται δραματικά, λόγω της περιορισμένης απορρόφησης και της εργασιακής ανασφάλειας. Παρομοίως, οι Φιλολογικές και Ιστορικές Σχολές, άλλοτε επιλογές κύρους, αντιμετωπίζουν μειωμένη ζήτηση εξαιτίας της περιορισμένης απορρόφησης στην εκπαίδευση και της απουσίας εναλλακτικών επαγγελματικών διεξόδων. Τμήματα Δημόσιας Διοίκησης και Διοίκησης Οργανισμών, τα οποία τη δεκαετία του 2000 συνδέονταν άμεσα με καριέρα στο Δημόσιο, έχουν επίσης επηρεαστεί σημαντικά από τη συρρίκνωση του κράτους και τις αλλαγές στις προσλήψεις.

Αντίθετα, τμήματα που παλαιότερα αντιμετωπίζονταν ως «δευτερεύουσες επιλογές», όπως η Πληροφορική, η Επιστήμη Δεδομένων, η Εφοδιαστική Αλυσίδα, οι Σπουδές Περιβάλλοντος και τα Ψηφιακά Μέσα, έχουν σημειώσει εντυπωσιακή άνοδο.

Ο σύγχρονος επαγγελματικός προσανατολισμός: Μια ολιστική προσέγγιση
Ο σύγχρονος επαγγελματικός προσανατολισμός υπερβαίνει την απλή καταγραφή σχολών και μορίων. Περιλαμβάνει την ανάλυση των κλίσεων, των δεξιοτήτων και των ενδιαφερόντων του ατόμου για μια επιτυχημένη καριέρα, την ενημέρωση για τις τρέχουσες και μελλοντικές τάσεις της αγοράς εργασίας, την κατανόηση των επαγγελματικών διεξόδων κάθε κλάδου, καθώς και τη σύνδεση των σπουδών με τις νέες μορφές απασχόλησης, όπως η εξ αποστάσεως εργασία, η επιχειρηματικότητα και τα υβριδικά επαγγέλματα. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στην έγκαιρη παρέμβαση, πριν τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων που συχνά διαμορφώνουν την επαγγελματική πορεία ενός νέου.

Πολλαπλοί φορείς, με τους Δήμους πρωτοστάτες
Πολλοί δήμοι στην Ελλάδα, σε συνεργασία με Μη Κερδοσκοπικές Οργανώσεις, αναπτύσσουν προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού στα σχολεία τους, είτε με τη μορφή ενημερωτικών εκδηλώσεων, είτε με τη δημιουργία σταθερών ετήσιων προγραμμάτων που προσφέρουν εξατομικευμένη υποστήριξη. Παραδείγματα όπως ο Δήμος Θεσσαλονίκης, ο Δήμος Νεάπολης-Συκεών, ο Δήμος Θέρμης, ο Δήμος Αχαρνών, ο Δήμος Αθηναίων (μέσω της Τεχνόπολης) και ο Δήμος Λυκόβρυσης-Πεύκης, αναδεικνύουν τη δέσμευση των τοπικής αυτοδιοίκησης στην παροχή ουσιαστικής καθοδήγησης. Γενικότερα, πολλοί δήμοι προσφέρουν υπηρεσίες συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών τους ή των Κέντρων Δια Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ), συχνά σε συνδυασμό με προγράμματα απασχόλησης και στήριξης ανέργων.

Σε κεντρικότερο επίπεδο, η ΕΘΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΕΟΠΠΕΠ) παρέχει πολύτιμα εργαλεία και πληροφόρηση για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, τα οποία υιοθετούνται από δημόσιους φορείς, σχολεία και επαγγελματίες συμβούλους.

Σε μια εποχή όπου το σχολικό σύστημα συχνά αδυνατεί να καλύψει πλήρως αυτές τις ανάγκες, οι δήμοι και οι τοπικοί φορείς μπορούν να αποδειχθούν καταλυτικοί. Μέσω ημερίδων, εργαστηρίων και συνεργασιών με ακαδημαϊκά ιδρύματα και επαγγελματίες, μπορούν να προσφέρουν ουσιαστική ενημέρωση σε μαθητές και γονείς. Όταν ο επαγγελματικός προσανατολισμός συνδέεται άρρηκτα με την τοπική αγορά εργασίας και τις αναπτυξιακές προοπτικές κάθε περιοχής, μετατρέπεται σε ισχυρό εργαλείο κοινωνικής συνοχής και αναπτυξιακού σχεδιασμού.

Στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο μας, η επιλογή μιας «καλής σχολής» δεν αρκεί. Απαιτείται η επιλογή μιας πορείας με δυνατότητα συνεχούς εξέλιξης. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός προσφέρει τον απαραίτητο χάρτη για να πλοηγηθεί κανείς σε ένα τοπίο που αλλάζει διαρκώς, βοηθώντας τους νέους να κινηθούν με γνώση, αυτογνωσία και ρεαλισμό, αντί να βαδίζουν στα τυφλά.