Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο Σταυροδρόμι: Μετασχηματισμός ΚΑΠ και Σύγκλισης υπό το Πρίσμα της Άμυνας
Νέες προτεραιότητες, ενοποιημένα σχέδια και δημοσιονομικές πιέσεις αναδιαμορφώνουν την αγροτική πολιτική και την περιφερειακή ανάπτυξη.
Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) και η Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν δύο πυλώνες που βρίσκονται διαρκώς στο επίκεντρο των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Αυτοδιοίκηση σε καθημερινή βάση. Από τη μία, οι τοπικές αγροτικές οικονομίες και οι αγρότες, αλιείς και κτηνοτρόφοι έρχονται αντιμέτωποι με ποικίλα προβλήματα, ενώ από την άλλη, οι δημοτικές αρχές καλούνται να διαχειριστούν την επιτακτική ανάγκη για υποδομές.
Η πρόσφατη πρόταση για τον νέο Πολυετή Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό (MFF) 2028–2034, μαζί με τις πρωτοβουλίες SAFE και ReArm Europe, διαφαίνονται δυσοίωνες για την πορεία των παραπάνω πολιτικών. Ο Πολυτής Δημοσιονομικός Προγραμματισμός (MFF) ορίζει το μακροπρόθεσμο πλαίσιο δαπανών και επενδύσεων της ΕΕ, παρέχοντας σταθερότητα και προβλεψιμότητα. Το τρέχον MFF (2021–2027) συνδέεται με το πακέτο ανάκαμψης NextGenerationEU. Η πρόταση για το επόμενο MFF, ύψους περίπου 2 τρισεκατομμυρίων ευρώ, στοχεύει στην οικονομική ανάπτυξη, τη στρατηγική αυτονομία, την κοινωνική συνοχή και την ανταγωνιστικότητα, με σημαντικό ποσό να προορίζεται για την άμυνα και τους εξοπλισμούς.
Στο πλαίσιο του νέου Πολυετούς Προϋπολογισμού, η ΚΑΠ, που παραδοσιακά καλύπτει περίπου το ένα τρίτο των συνολικών δαπανών της ΕΕ, αντιμετωπίζει μεταρρυθμιστικές προκλήσεις. Ενώ οι πόροι της θα διατηρηθούν, θα ενσωματωθούν σε εθνικά και περιφερειακά Εταιρικά Σχέδια, μαζί με κονδύλια συνοχής, κοινωνικής πολιτικής και αλιείας. Αυτό σημαίνει ότι τα αγροτικά κονδύλια δεν θα αποδίδονται πλέον ως ξεχωριστός τίτλος, αλλά θα συνδυάζονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικών επενδύσεων. Παρά την τάση ενοποίησης, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει δεσμευθεί για τη διατήρηση της ταυτότητας της ΚΑΠ, με την εισαγωγή “αγροτικού στόχου” που θα ορίζει ένα ελάχιστο ποσοστό εθνικών σχεδίων για αγροτικές ενισχύσεις.
Η Πολιτική Συνοχής, που αποσκοπεί στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων, προτείνει επίσης νέα αρχιτεκτονική. Τα Εθνικά και Περιφερειακά Εταιρικά Σχέδια θα ενσωματώνουν πόρους από την πολιτική συνοχής, την ΚΑΠ και άλλες πολιτικές. Η εκταμίευση πόρων θα συνδέεται περισσότερο με την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων και μεταρρυθμίσεων, εντείνοντας τον ανταγωνισμό μεταξύ των φορέων. Ωστόσο, η συγχώνευση πόρων και η δυνατότητα χρήσης τους για νέες προτεραιότητες, όπως η άμυνα, εγείρουν ανησυχίες για πιθανή μείωση του ρόλου της πολιτικής σύγκλισης.
Η ενοποίηση πόρων της ΚΑΠ και της Συνοχής σε εθνικά σχέδια, σε συνδυασμό με τις πρωτοβουλίες SAFE και ReArm Europe, υπαγορεύεται από τρία βασικά επίπεδα: τον νέο τρόπο χρηματοδότησης της ΕΕ, τη δημοσιονομική πίεση στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και τη στρατηγική μετατόπιση της ΕΕ προς την ασφάλεια και την αυτονομία. Η αύξηση των κονδυλίων για την άμυνα και την ασφάλεια αναπόφευκτα ασκεί πίεση σε ΚΑΠ και Πολιτική Συνοχής, καθώς ανταγωνίζονται πλέον για την προτεραιότητα.
Ο κίνδυνος για αγρότες, δήμους και περιφέρειες έγκειται στην πιθανή απώλεια της προτεραιότητας των άμεσων ενισχύσεων, λιγότερα εγγυημένα κονδύλια, περισσότερες προϋποθέσεις για την ΚΑΠ, και για τη Συνοχή, λιγότερα έργα μικρής κλίμακας, μετατόπιση πόρων σε εθνικές προτεραιότητες και αποδυνάμωση του ρόλου των περιφερειών. Παρόλο που η Επιτροπή προσπαθεί να καθησυχάσει για τη διατήρηση των πολιτικών αυτών, το πολιτικό βάρος έχει αλλάξει, επηρεάζοντας τις διαπραγματεύσεις. Η σχέση ΚΑΠ και Πολιτικής Σύγκλισης με το SAFE και το ReArm Europe δεν είναι άμεση, αλλά στρατηγική, αναδιαμορφώνοντας τις προτεραιότητες του Πολυετούς Προϋπολογισμού.