Η διπλή παγίδα του «95% έτοιμο» – Πώς το αφήγημα της ειρήνης κρύβει υπαρξιακές δυσκολίες

Η πρόσφατη συνέντευξη τύπου στο Μαρ-α-Λάγκο, αν και δεν αποτέλεσε στιγμή επίθεσης όπως τον περασμένο Φεβρουάριο, δεν σηματοδότησε την έναρξη συμφιλίωσης, ούτε τερμάτισε τον σχεδόν τετραετή πόλεμο στην Ουκρανία. Ο Ντόναλντ Τραμπ, αντί να υιοθετήσει τον ρόλο ενός προέδρου που επιζητά ισορροπία, λειτούργησε ως διαπραγματευτής που επιβάλλει τους δικούς του όρους, ελέγχοντας τον χρόνο, τη σειρά και τη δημόσια ρητορική περί «ειρήνης». Η επιλογή του χώρου, του ύφους και του χρονισμού αποσκοπούσε κυρίως στον επανακαθορισμό και τον έλεγχο του αφηγήματος, παρά στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.

Η δήλωση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι και του Αμερικανού Προέδρου, ότι το σχέδιο είναι «95% έτοιμο», λειτουργεί ως μια διπλή παγίδα. Εξωτερικά, προβάλλει την εικόνα προόδου, ενώ εσωτερικά μετατρέπει τα πραγματικά αδιέξοδα σε «εκκρεμότητες». Αυτές οι εκκρεμότητες, ειδικά για την Ουκρανία, είναι υπαρξιακής φύσης.

**Εδαφικό – Μια κόκκινη γραμμή για την επιβίωση**

Κανένας πόλεμος δεν έχει τερματιστεί ποτέ με σιωπηλή παραχώρηση εδάφους. Το Ντονμπάς δεν αποτελεί απλώς μια παράγραφο σε μια συμφωνία, αλλά σύνορο, μνήμη και προηγούμενο. Το εδαφικό ζήτημα, που για κάποιους διαμεσολαβητές είναι απλώς πρόβλημα χαρτογράφησης, για την Ουκρανία είναι θέμα νομιμοποίησης. Οποιαδήποτε λύση «παγώνει» την κατάσταση χωρίς την ελεύθερη και ρητή αποδοχή του ουκρανικού λαού, δημιουργεί μια επισφαλή ειρήνη με προβλεπόμενη ημερομηνία λήξης. Η πρόταση για αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη στο Ντονμπάς, όσο τεχνοκρατικά ορθή κι αν ακούγεται, παραβλέπει το θεμελιώδες ερώτημα: ποιος εγγυάται ότι το προσωρινό δεν θα γίνει μόνιμο; Η ιστορία της Ευρώπης είναι γεμάτη από «προσωρινές γραμμές» που εξελίχθηκαν σε σύνορα, λόγω κόπωσης και διεθνούς αδιαφορίας. Για το Κίεβο, το εδαφικό αποτελεί κόκκινη γραμμή πολιτικής επιβίωσης, ενώ για τη Μόσχα, είναι το μοναδικό απτό κέρδος που μπορεί να παρουσιάσει στο εσωτερικό της. Αυτές οι δύο αλληλοαποκλειόμενες πραγματικότητες δύσκολα μπορούν να συμβαδίσουν.

**Ζαπορίζια – Το πυρηνικό τεστ σοβαρότητας**

Εκεί όπου η διπλωματία φτάνει στα όριά της και αρχίζει ο φυσικός κίνδυνος, βρίσκεται ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια. Δεν αποτελεί το πιο αποκαλυπτικό σημείο της διαπραγμάτευσης λόγω της ενεργειακής του σημασίας, αλλά επειδή αναδεικνύει τα όρια της «δημιουργικής ασάφειας». Σε έναν πυρηνικό σταθμό, δεν υπάρχει γκρίζα ζώνη. Υπάρχει έλεγχος ή χάος. Οι προτάσεις για κοινή λειτουργία ή διεθνή επίβλεψη, αν και ακούγονται καθησυχαστικές, σκοντάφτουν στο γεγονός ότι ο σταθμός βρίσκεται σε κατεχόμενο έδαφος. Οποιοδήποτε σχήμα δεν αποσαφηνίζει την κυριαρχία, την ασφάλεια, την αλυσίδα ευθυνών και τους μηχανισμούς επιβολής, είναι εγγενώς επικίνδυνο. Η Ζαπορίζια δεν μπορεί να γίνει «αντάλλαγμα» ειρήνης, αλλά αποτελεί δοκιμασία αξιοπιστίας. Χωρίς μια σαφή, δεσμευτική και επιβλέψιμη λύση για τον σταθμό, καμία άλλη πτυχή της συμφωνίας δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής. Το αφήγημα περί συνεργασίας του «Πούτιν» με την Ουκρανία για τον πυρηνικό σταθμό, όπως προβάλλεται από τις ΗΠΑ, αποτελεί σημαντική μετατόπιση από την ρωσική πλευρά, η οποία δύσκολα μπορεί να γίνει πιστευτή από τη Δύση, η οποία έχει συνειδητοποιήσει με τον πιο αιματηρό τρόπο ότι το Κρεμλίνο δεν θα σταματήσει μέχρι να επιτύχει τους στόχους του, ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται αυτοκαταστροφή.

**Δημοψήφισμα – Δημοκρατία ως ασπίδα ή ρίσκο;**

Η αναφορά σε δημοψήφισμα από τον Ζελένσκι δεν είναι ρητορική υπεκφυγή, αλλά θεσμική ανάγκη. Το ουκρανικό Σύνταγμα απαγορεύει εκλογικές διαδικασίες σε περίοδο πολέμου, και η αλλαγή αυτού του πλαισίου απαιτεί πολιτική συναίνεση, χρόνο και κοινωνική ηρεμία, στοιχεία που σπανίζουν σε εμπόλεμο κράτος. Ένα δημοψήφισμα υπό διεθνή πίεση ενέχει σοβαρούς κινδύνους: οριακή έγκριση μπορεί να οδηγήσει σε διχασμό, απόρριψη στην ακύρωση της διαδικασίας, ενώ βιαστική διεξαγωγή υπονομεύει τη νομιμοποίηση. Η ειρήνη δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στη λαϊκή ψήφο χωρίς ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας. Διαφορετικά, το δημοψήφισμα μετατρέπεται σε εργαλείο μετακύλισης ευθυνών. Επιπλέον, το ζήτημα των εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων, για τους οποίους απαιτείται χρόνος και αμνηστεία από την ίδια την Ουκρανία, αποτελεί εμπόδιο, καθώς διαφορετικά κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν ποινικές ευθύνες ή να αναγκαστούν να παραμείνουν σε κέντρα κράτησης ή στα ανατολικά μέτωπα.